De vrouwelijke noot (slot): de componiste met de tandenborstel
Ethyl Smyth
- Engelse componiste (1858-1944)
- maakte indruk met haar Mis en Serenade
- korte tijd een van de gezichten van de suffagrettes, die in Engeland streden voor stemrecht voor vrouwen
‘In de kunst bestaan er geen geslachten. Het enige wat telt, is hoe je viool speelt, schildert of componeert.’
(Lees verder onder de video.)
Compositie in de kijker: Mis (1893)
De Mis van Ethyl Smyth ontstond in een periode waarin ze het christelijke geloof uit haar jeugd herontdekte na het lezen van De imitatione Christi, een middeleeuws boek van Thomas à Kempis. De première van het werk, in de Royal Albert Hall in Londen, zou één van de grootste successen worden die Ethyl Smyth meemaakte. Geheel terecht — het is haar beste werk — maar het was vooral haar krachtige muzikale stijl die de (mannelijke) recensenten over de streep trop. Auteur George Bernard Shaw schreef later bij een tweede uitvoering: ‘Het was jouw muziek die me heeft genezen van de oude zinsbegoocheling dat vrouwen geen mannenwerk kunnen doen in kunst en andere zaken. Jouw muziek is mannelijker dan die van Händel.’ Conclusie: muziek van vrouwelijke componisten moest viriel en stevig zijn. Mannelijk.
Ethyl Smyth ergerde zich als rebelse, extravagante studente al mateloos aan de mannenwereld die de muziek was en nam geen blad voor de mond. Toen niet, en later nog veel minder. De grote Johannes Brahms mocht het ondervinden toen hij enkele opmerkingen maakte over een fuga van haar: ze diende hem bars van antwoord. Als feministe genoot ze de steun van andere feministes en de sympathie van vooraanstaanden. Eugénie de Montijo bijvoorbeeld, de laatste keizerin der Fransen. Ze componeerde een groot deel van de Mis terwijl ze bij de keizerin verbleef, en speelde op de piano enkele fragmenten voor aan de Britse koningin Victoria toen die er op bezoek kwam. Smyth zou zeer veel tijd stoppen in netwerken. Ze was zich ervan bewust dat ze als vrouw extra haar best moest doen om te worden opgemerkt.
Levenslang voelde ze zich gediscrimineerd als vrouwelijke componiste. Soms ook ten onrechte, want het niveau van haar Mis zou ze nooit meer bereiken.
Wie over Ethyl Smyth leest, botst onvermijdelijk op haar inzet bij de suffragettes, een vrouwenbeweging die in Engeland streed voor vrouwelijk stemrecht. Ze componeerde onder meer The March of the Women, het strijdlied van de beweging. Beroemd is de anekdote hoe dat lied door tientallen vrouwen werd gezongen op de binnenplaats van een gevangenis, vanuit het venster door Smyth gedirigeerd met een tandenborstel. Smyth en de andere vrouwen waren opgepakt nadat ze ramen had stukgegooid van huizen van ministers die tegen het vrouwenstemrecht waren.
Zo ging Ethel Smyth de geschiedenis in als de componiste met de tandenborstel. Of als de vrouw die verliefd was op Virginia Woolf en met wie ze correspondeerde. Maar niet als de grote componiste van opera’s die ze eigenlijk had willen worden. Met haar uitstekende pen had ze ook de libretto's daarvoor kunnen en willen schrijven. Hoe zeer ze ook probeerde om ze opgevoerd te krijgen, door een combinatie van tegenslag en gebrek aan kwaliteit zou het als operacomponiste nooit helemaal lukken.
Drie andere aanraders
- Ouverture The Wreckers | Ouverture tot haar opera uit 1906, die zich afspeelt in het Engelse plaatsje Cornwall.
- Serenade in D | Samen met de Mis haar bekendste en wellicht ook beste werk.
- Trio voor piano, viool en cello in d | Niet te verwaarlozen: de kamermuziek van Smyth. Dit pianotrio schreef ze als 22-jarige.
Meer lezen over vrouwelijke componisten en hun werk?
- Vrouw aan de piano, Veerle Janssens, uitg. Vrijdag
- Het thema thema, Simonne Claeys, uitg. Alamire
