Weg van de schoonheid: Kerknets muzikale dagkalender (april)
Vrijdag 30 april 2021 • ‘Les Offrandes oubliées’, Olivier Messiaen
Is Olivier Messiaen (1908-1992), zoals wel eens wordt beweerd, de grootste religieuze componist sinds Bach? Het is een uitdagende uitspraak, maar ze is nog zo gek niet. Vind maar eens een componist van zijn kaliber wiens geloof en spiritualiteit zijn oeuvre doorademt, bijna een hele woelige eeuw lang. En dat van in het begin, met bijvoorbeeld de ‘symfonische meditatie’ Les Offrandes oubliées, geschreven toen hij 22 was. Messiaen sprak van een muzikaal altaarstuk, een triptiek bestaande uit ‘het kruis’ (de eerste 3,5 minuten), ‘de zonde’ (twee helse minuten die daarop volgen) en tot slot een zevende minuten lange ‘eucharistie’.
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Donderdag 29 april 2021 • ‘A prayer to St. Catherine’, Virgil Thomson
Catharina van Siena • Het is de feestdag van Catharina van Siena (1347-1380), mystica, kerklerares en heilige. Tussen haar 16de en 19de zonderde ze zich af in een soort cel in de werkplaats van haar vader, een wolverver. Ze mediteerde en bad er. Daarna legde ze zich toe op de zorg voor armen en zieken. Tegen kerkelijke en wereldlijke leiders nam ze geen blad voor de mond, ze bemoeide zich met de plaatselijke politiek en schreef pittige brieven naar machthebbers. Catharina van Siena werd patrones van Rome en van Italië. In 1970 werd ze samen met Theresia van Avila als eerste vrouw verheven tot kerklerares.
De Amerikaanse componist Virgil Thomson (1896-1989) schreef A Prayer to St. Catherine, op tekst van Kenneth Koch:
Saint Catherine of Sienna, If this song pleases you,
then be good enough to answer the prayer it contains.
Make the person that sings this song less shy than that person is,
And give that person some joy in that person’s heart.
• Lees het volledige gedicht
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Woensdag 28 april 2021 • ‘Jesu’, Gurrumul
Pierre Chanel • Dag op dag 180 jaar geleden, op 28 april 1841, stierf de Franse missionaris Pierre (Petrus) Chanel (1803-1841). Hij staat te boek als de eerste martelaar in Oceanië. Chanel vertrok op kerstavond 1836 vanuit Le Havre, om in oktober 1837 de Wallis-eilanden te bereiken. Hij verrichtte drie jaar lang moeizaam missionariswerk. Steeds meer bewoners bekeerden zich tot het christendom, onder wie ook de zoon van de hoofdman. Die was daar fel tegen gekant en gaf de opdracht om Chanel om te brengen. Pierre Chanel werd in 1889 zalig en in 1954 heilig verklaard.
Voor passende muziek zorgt vandaag Geoffrey Gurrumul Yunupingu, kortweg Gurrumul (1971-2017). Gurrumul werd blind geboren in een Aboriginal-gemeenschap in Australië. Hij zong meestal in het Yonglu, de taal waarmee hij opgroeide. Gurrumul verwierf met zijn bijzondere stemgeluid en gevoelige liedjes internationale bekendheid en verkocht een half miljoen cd’s. Zijn laatste cd was The Gospel Album, een verzameling religieuze liedjes.
Dinsdag 27 april 2021 • ‘Madre’, Placido Domingo
Johannes Paulus II • Zeven jaar geleden, op 27 april 2014, werd paus Johannes Paulus II heiligverklaard. De Poolse paus was in 2005 overleden na een pontificaat van 26,5 jaar, het op één na langste in de geschiedenis. Enkele jaren na zijn dood bracht de Spaanse operazanger Plácido Domingo een opmerkelijk eerbetoon aan de paus. Samen met zijn zoon zette de tenor een aantal gedichten die de paus schreef op muziek. Hij nam ze op met een prestigieus orkest en bekende gastzangers zoals Andrea Bocelli en Josh Groban. Het resultaat was de cd Amore infinito, met daarop twaalf nummers in het Italiaans, Spaans en Engels.
Maandag 26 april 2021 • ‘Sicut cervus’, Palestrina
Psalm 42 • Wie kent niet de beginregels van Psalm 42: God, ik verlang naar u zoals een hert verlangt naar helder water? Bij componisten waren ze alleszins bekend, en niet de minste: Händel, Mendelssohn en Buxtehude gebruikten de eerste regels voor een compositie - Ockeghem als onderdeel van een requiemmis. Onze persoonlijke favoriet blijft het gelijknamige vierstemmige motet van Palestrina (1524-1594), dat nog altijd geldt als een toonbeeld van polyfonie.
Zondag 25 april 2021 • ‘Wo gehest du hin?’, BWV 166, J.S. Bach
Zondag Cantate • Vandaag is het de vierde zondag na Pasen, zondag Cantate. Ontleend aan Psalm 98, die begint met Cantate Domino. Voor deze zondag schreef J.S. Bach twee cantates: Es ist euch gut dass ich hingehe (BWV 108) en Wo gehest du hin? (BWV 166). Deze laatste cantate begint niet met een koor of een instrumentale intro, maar met een aria van de bas (bij Bach doorgaans de Jezus-stem): Wo gehest du hin? Deze korte aria bestaat uit niet meer dan de vier woorden uit de titel: Wo gehest du hin? Het is de aankondiging van Jezus’ dood uit Johannes 16:5: Maar nu ga Ik heen, naar hem die mij gezonden heeft, en niemand van jullie vraagt Mij: 'Wáár gaat U heen?' Nu Ik jullie dat alles gezegd heb, is jullie hart vol droefheid.
Zaterdag 24 april 2021 • Psalm 116, Heinrich Schütz
Psalm 116 (‘De Heer heb ik lief, want hij luistert naar mij’) was ooit het uitgangspunt van een uniek muzikaal project. In 1616 schreven 16 componisten een muzikale versie van deze psalm. Opdrachtgever was een zekere Burckhard Grossmann, een zakenman uit Jena, in het oosten van Duitsland. Van die 16 componisten zijn er slechts drie nu nog bekend: Heinrich Schütz vooral, gevolgd door Michael Praetorius en Johann Hermann Schein. De 16 composities verschenen later gebundeld onder de titel Angst der Hellen und Friede der Seelen. Blijft de vraag waarom de zakenman dat initiatief nam. De diepgelovige Grossmann was bij een ongeval zwaargewond geraakt en schreef zijn genezing toe aan zijn geloof en gebed. We luisteren naar de versie van Heinrich Schütz.
Vrijdag 23 april 2021 • ‘Stella splendens’, Llibre Vermell de Montserrat, anon.
Wereldboekendag • Op Wereldboekendag laten we ons inspireren door een bijzonder muzikaal boek: het Llibre Vermell de Montserrat. Dit ‘Rode Boek’ is een verzameling religieuze teksten over de Mariaverering in het Spaanse Montserrat die eind de 14de eeuw werden verzameld. Het telde oorspronkelijk 137 (dubbel)pagina's, waarin ook een tiental liederen staat genoteerd. Meestal rondedansen, die door de monniken van het plaatselijke klooster werden aangeboden aan pelgrims. Weliswaar met deze bedenking, die in het boek werd teruggevonden: ‘De liederen moeten waardig en spaarzaam gebruikt worden om diegenen die hun gebed en vrome contemplatie willen voortzetten, niet te storen ...’
Donderdag 22 april 2021 • ‘Prabhati’, Yehudi Menuhin & Ravi Shankar
Menuhin • Dag op dag 105 jaar geleden werd in New York Yehudi Menuhin (1916-1999) geboren uit Litouws-joodse ouders. Hij was een van de grootste violisten uit de vorige eeuw, maar ook veel meer dan dat. Hij zette zich in voor de wereldvrede, was UNESCO-ambassadeur, stichtte een eigen muziekschool, schreef boeken ... Hij werkte samen met jazzmuzikanten toen dat nog niet zo gebruikelijk was en liet de wereld kennismaken met de oosterse muziek van Ravi Shankar.
Woensdag 21 april 2021 • ‘Pini presso una catacomba’ (uit Pini di Roma), Ottorino Respighi
Rome • Gelukkige verjaardag, Rome! Volgens de legende werd Rome gesticht op 21 april van het jaar 753 v.C. Dat maakt dat de Italiaanse hoofdstad precies 2774 jaar oud is. Nog altijd wordt dit verjaardag gevierd tijdens de ‘Natale di Roma’ (‘De geboorte van Rome’), in normale tijden goed voor een meerdaags feest met tal van activiteiten. Weinig componisten zetten Rome zoveel luister bij als Ottorino Respighi (1879-1936), ook al was hij afkomstig uit Bologna en maakte hij een lange omtoer via Sint-Petersburg. In zijn orkestrale drieluik over Rome laat hij de stad in al zijn glorie en pracht weerklinken: Fontane di Roma, Pini di Roma en Feste Romane.Pini di Roma werd het meest geliefd.
Dinsdag 20 april 2021 • ‘Isaac’, Bear’s Den
Isaac • De Britse folkgroep Bear’s Den bracht in 2013 het nummer Isaac uit, verwijzend naar het Genesis-verhaal over Isaac en Abraham.
Isaac, are you listening? / I watched it from afar / Yes, I watched as your life just fell apart / Isaac, I could never learn / Why a father's love must be earned
Songwriter Andrew Davie zie later in een interview: ‘Ik las de oorlogspoëzie van Wilfred Owen en stootte op een gedicht over Isaac en Abraham, en de vergelijking met oorlog. Dat zette me aan het denken. Ik begon me af te vragen hoe het leven van Isaac verder is gelopen nadat hij bijna werd geofferd. De tekst is geschreven vanuit het perspectief van een denkbeeldige vriend van Isaac.’
Maandag 19 april 2021 • Klarinetkwintet, W.A. Mozart
Benedictus XVI • Op 19 april 2005 werd de Duitser Joseph Ratzinger verkozen tot paus Benedictus XVI. Minder dan 8 jaar later trad hij terug; sindsdien draagt hij de titel paus emeritus. Joseph Ratzinger is een groot muziekliefhebber en speelt zelf piano. Gevraagd naar zijn favoriete muziek, noemde hij in interviews steevast eerst Wolfgang Amadeus Mozart, met als favoriete compositie onder andere het Klarinetkwintet.
Zondag 18 april 2021 • ‘Wir müssen durch viel Trübsal’, J.S. Bach
Jubilate • Johann Sebastian Bach componeerde drie cantates voor de derde zondag na Pasen, ‘Jubilate’-zondag: Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen (1714), Ihr werdet weinen und heulen (1725)en Wir müssen durch viel Trübsal (1726 of 1728). Die laatste is om verschillende redenen opmerkelijk. Zo begint ze met een opgewekt mini-orgelconcerto, dat wellicht zijn oorsprong vindt in een eerder, verloren gegaan vioolconcerto. Hart van de cantate is de bedwelmende sopraanaria Ich säe meine Zähren.
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Zaterdag 17 april 2021 • ‘Anthem’, Leonard Cohen
Onvolmaaktheid • There's a crack in everything / That's how the light gets in. Een vaak geciteerde zin van Leonard Cohen, afkomstig uit Anthem. In dat lied, verschenen in 1992, huldigt Cohen de schoonheid van de imperfectie. Ironisch genoeg zou een eerdere opname ervan per ongeluk worden gewist door een studiotechnieker en zou Cohen er nadien jaren aan sleutelen, tot het helemaal goed zat. In 1995 zei Cohen in een interview met Robert Hilburn: ‘Ik denk dat het een van de beste liedjes is die ik heb geschreven, misschien zelfs het beste. Dat liedje is alles waar mijn werk en leven op één of andere manier rond draait.’
Vrijdag 16 april 2021 • ‘Dominus illuminatio mea’, Marc-Antoine Charpentier
Psalm27 • Dominus illuminatio mea. Wist je dat... het niet alleen de beginregel is van Psalm 27 (De Heer is mijn licht en mijn redding), maar ook het wapenschild siert van de universiteit van Oxford en tal van andere scholen? Marc-Antoine Charpentier (1643-1704) schreef op basis van diezelfde Psalm 27 dit motet.
Donderdag 15 april 2021 • ‘Stèle pour un enfant défunt’, Louis Vierne
Notre-Dame • Precies twee jaar geleden brak brand uit in de Notre-Damekathedraal in Parijs, die deels werd verwoest. Orgelvirtuoos en componist Louis Vierne (1870-1937) was bijna vier decennia titulair organist van de Notre-Dame. Hij liet een enorm oeuvre voor orgel na en geldt als een van de grootste orgelcomponisten uit de geschiedenis. Hij stierf op 2 juni 1937 aan een hartaanval tijdens een recital dat hij gaf aan het orgel van de Notre-Dame, vlak na het spelen van een eigen compositie: Stèle pour un enfant défunt.
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Woensdag 14 april 2021 • ‘Also hat Gott die Welt geliebt’, J.S. Bach
Joh 3:16-21 • De lezing van de dag in dit B-jaar is een cruciale passage uit Johannes: Want Gods liefde voor de mensen was zo groot, dat hij zijn enige Zoon gegeven heeft. Iedereen die in hem gelooft, zal niet sterven, maar voor altijd leven. De kern van het Evangelie in twee zinnen. Johann Sebastian Bach gebruikte deze verzen voor zijn cantate Also hat Gott die Welt geliebt, oorspronkelijk geschreven voor Tweede Pinksterdag 1725.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Dinsdag 13 april 2021 • ‘In principio’ (Nightbook), Ludovico Einaudi
Anselm Kiefer • De torens van Jericho, de Apocalyps: in het werk van de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer zijn de verwijzingen naar de Bijbel legio. Op zijn beurt liet de Italiaanse pianist/componist Ludovico Einaudi zich door Kiefer inspireren voor zijn album Nightbook. Einaudi kwam naar eigen zeggen op het idee toen hij een concert speelde op een plek waar een installatie van Kiefer stond, The Seven Celestial Towers.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Maandag 12 april 2021 • ‘Fantasia on a theme by Thomas Tallis’, Ralph Vaughan Williams
Psalm 2 • Komt deze muziek je bekend voor? Zou best kunnen, want Fantasia on a theme by Thomas Tallis is één van de populairste composities van Ralph Vaughan Williams (1872-1958) en werd ook vaak in films gebruikt. Maar waarom hier en nu, op 12 april 2021? Zoals de titel al aangeeft, is de muziek gebaseerd op een thema van Thomas Tallis, de 16de-eeuwse grondlegger van de Engelse koormuziek. Dat thema kan je horen in het koorwerk Why fumeth in fight? De tekst daarvan gaat terug op Psalm 2, vandaag op de liturgische kalender: Waarom komen alle volken in opstand? / Waarom verzetten hun koningen zich tegen de Heer / en tegen de koning die hij uitgekozen heeft?
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Zondag 11 april 2021 • ‘Halt im Gedächtnis Jesum Christ’, J.S. Bach
Beloken Pasen • Voor de eerste zondag na Pasen schreef Bach de cantate Halt im Gedächtnis Jesum Christ, voor het eerst uitgevoerd op 16 april 1724 in Leipzig. Het grootschalige koor aan het begin bejubelt de wederopstanding van Christus, al is er nog heel wat twijfel en ongeloof. Mein Jesus ist erstanden, allein, was schreckt mich noch?, vraagt de tenor zich af. Pas in de contrastrijke bas-aria op het eind van de cantate groeit het geloof: Friede sei mit euch!
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Zaterdag 10 april 2021 • ‘The Lamb’, John Tavener
Lam Gods • Op 10 april 2021 is het precies 500 jaar geleden dat de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer het ‘Lam Gods’ kwam bekijken in de Gentse Sint-Baafskathedraal. Dürer maakte op dat moment een rondreis door de Nederlanden en bezocht onder andere Mechelen, Brussel en Leuven. Over datzelfde lam componeerde John Tavener in 1982 dit prachtige koorwerk, naar een gedicht van William Blake.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Vrijdag 9 april 2021 • ‘Evening prayers’ (3 prayers of Bonhoeffer), Philip Moore
Dietrich Bonhoeffer • Op 9 april 1945 werd in kamp Flossenbürg de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) terechtgesteld. Hij was een drijvende kracht binnen een christelijke beweging die zich nadrukkelijk uitsprak tegen het naziregime en de jodenvervolging. Hij onderhield ook banden met het Duitse verzet, waarvoor hij ter dood werd veroordeeld. In gevangenschap schreef hij brieven en teksten die later werden gebundeld in het boek Verzet en overgave. De Britse componist Philip Moore putte uit Bonhoeffers gedichten voor zijn koorwerk Three prayers of Dietrich Boenhoeffer.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Donderdag 8 april 2021 • ‘Where you there? (when they crucified my Lord)’, Johnny Cash
Spiritual • De oorspronkelijke versie van Where you there? (when they crucified my Lord) wordt toegeschreven aan Amerikaanse slaven in de 19de eeuw. Het was de eerste negrospiritual die in Amerika werd opgenomen in een belangrijk zangboek van de kerk en kwam daardoor ook op het repertoire van populaire zangers. Johnny Cash was er één van. Het christelijk geloof speelde in zijn leven een grote rol, vooraf nadat hij een drank- en drugsverslaving overwon. Zijn geloof inspireerde hem tot tal van liedjes, maar ook tot het boek De man in het wit, waarin hij over de apostel Paulus vertelt.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Woensdag 7 april 2021 • ‘Vois sur ton chemin’ (Les choristes), Bruno Coulais
Jean-Baptiste de la Salle • Op 7 april 1719 stierf in Rouen de Franse kanunnik Jean-Baptist de la Salle. Hij wordt vooral herinnerd voor zijn inzet voor de jeugd en voor beter onderwijs voor armen. Eén van zijn vernieuwingen was dat er niet (alleen) meer in het Latijn les werd gegeven, maar ook in het Frans. In 1900 werd de la Salle heiligverklaard, in 1950 benoemde paus Pius XII tot beschermheilige van leraren en opvoerders. Zijn leven en toewijding doen ons denken aan Les choristes, de Franse film waarin een gedreven muziekleraar een nieuwe wind laat waaien op een kostschool voor ‘moeilijke’ jongens. Daaruit dit lied: Vois sur ton chemin.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Dinsdag 6 april 2021 • ‘O Maria Magdalena’, (anoniem)
Joh 20, 11-18, verschijning aan Maria Magdalena • Maria Magdalena is met mysterie omgeven. Leefde ze echt als kluizenares in de Provence? Redactrice Lieve Wouters schreef er dit boeiende artikel over. Je zou verwachten dat er over Maria Magdalena heel wat muziek werd geschreven, maar dat valt enorm tegen. Er zijn weliswaar enkele pophits en Vlaamse schlagers, maar die hebben niets met Maria Magdalena te maken, behalve dat tikje mysterie. Gelukkig kunnen we terecht op de uitstekende cd Medieval Songs For Mary Magdalen.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Maandag 5 april 2021 • ‘Bleib bei uns, denn es will Abend werden’, J.S. Bach
Paasmaandag • Vandaag luisteren we naar het openingsdeel uit cantate Bleib bei uns, denn es will Abend werden (BWV 6). Het is de vraag die de twee Emmäus-gangers stellen aan de vreemdeling met wie ze op weg gaan en in wie ze pas later Jezus zullen herkennen. Bach componeerde deze cantate voor Paasmaandag 1725.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Zondag 4 april 2021 • ‘Hallelujah’ (Messiah), G.F. Händel
Pasen • Händels meesterwerk Messiah wordt vaak gelinkt aan Kerstmis, maar Händel zelf verbond het oratorium eerder aan Pasen. Eigenlijk kunnen beide, aangezien de bijbelteksten die worden gebruikt zowel over de geboorte, de kruising als de opstanding van Christus gaan. De eerste uitvoering vond plaats in de paastijd van 1742. Niet in Londen, waar Händel zoveel triomfen had gevierd, maar in Dublin, als één van een reeks liefdadigheidsconcerten. Hoe kunnen we Pasen beter verklanken dan met het Halleluja-koor?
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Zaterdag 3 april 2021 • ‘Ach, mein Sinn’ (Johannespassie), J.S. Bach
Stille Zaterdag • Paastijd is passietijd, dus vertrouwen we aan de vooravond van Pasen op Bachs Johannespassie. Ook wel eens zijn ‘kleine’ passie genoemd, om redenen die ik nooit goed heb begrepen. (Lees ook: Waarom Bachs Johannespassie niet moet onderdoen voor de Mattheüs.) Uit die Johannespassie komt Ach, mein Sinn, een tenoraria over de innerlijke verscheurdheid van Petrus als hij zijn verraad beseft. Het hortende ritme, de grote melodische sprongen, de soms wringende akkoorden: alles in deze aria is ongemakkelijk en verklankt daarmee Petrus’ radeloosheid.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Vrijdag 2 april 2021 • ‘Wein und Brot’ (Parsifal), Richard Wagner
Goede Vrijdag • Vroeger was het vaste prik in operahuizen: een uitvoering van Wagners Parsifal rond Pasen. Logisch, want Wagners sublieme zwanenzang speelt zich af op Goede Vrijdag en staat bol van christelijke symboliek. Centraal staat een spirituele riddergemeenschap en de Heilige Graal, in het tweede bedrijf afgewisseld door de zinnelijke wereld van de verstoten Klingsor. Het soort opera waar je een leven lang mee zoet bent. Hieronder het slot uit het eerste bedrijf: Wein und Brot des letsten Mahles.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
Donderdag 1 april 2021 • ‘Ubi caritas’, Paul Mealor
Witte Donderdag • Een klassieker op Witte Donderdag is dit Ubi caritas, genoemd naar de eerste woorden uit de hymne die traditioneel wordt gezongen tijdens de voetwassing. Ubi caritas et amor, Deus ibi est – Waar liefdadigheid/dienstbaarheid en liefde is, daar is ook God. De keuze uit composities is groot: van de Gregoriaanse hymne en composities die zich daarop baseren (bijv. Maurice Duruflé) tot populaire hedendaagse versies van bijv. Ola Gjeilo of Morten Lauridsen. Een opmerkelijke versie is die van de Brit Paul Mealor. Hij componeerde die in 2011 in opdracht van prins William en prinses Kate. Tijdens hun huwelijksmis werd dit Ubi caritas voor het eerst gezongen.
• Beluister op YouTube
• Ga naar de volledige afspeellijst op Spotify
