‘Wie wij waren’ - Herman Van Rompuy ten voeten uit [podcast]

Podcast Wie wij waren

Leo August De Bock zocht Herman Van Rompuy op bij hem thuis, in Sint-Genesius Rode. Het gesprek gaat over zijn ouders die hem in gedachten vergezellen, over de heilzaamheid van meditatie, over nationalisme en oorlog en over wat en hoe hij gelooft. “Wie wij waren”, naar het gelijknamige boek dat hij samen met journalist rik van Cauwelaert schreef, is een podcast voor fijnproevers.

▷Naar de podcast op Spotify
▷Naar de podcast op Apple Podcast

Interview: 'Ik heb mij helemaal gerecycleerd’

De corona lockdown maakte de cesuur met zijn politieke loopbaan compleet. Toch vond Herman Van Rompuy vrij snel een nieuwe balans. Dat zijn haiku’s op het feest van het Belgische voorzitterschap van de Europese Raad in pro-Palestijns protest opgingen, laat hij niet aan zijn hart komen.

Hoe gaat het met u?

Herman Van Rompuy • Eigenlijk ben ik een onderwijzer en doe ik nu wat ik het liefste doe: lezingen geven. Maar wel op een lager pitje dan vóór corona. Toen deed ik er gemiddeld vijf per week, vandaag nog een tweetal. Door corona ontdekten we allemaal hoezeer een ander levensritme deugd doet. Nu heb ik ook tijdens mijn mandaten wel altijd geprobeerd om het werk in goede banen te leiden en nog tijd over te houden voor het gezin en mezelf, maar corona was toch een verademing voor Geertrui (Windels, zijn echtgenote, nvdr.) en mij. Ik heb me dus helemaal gerecycleerd!

Volgt u de Europese en binnenlandse politiek nog op de voet?

Ik geef nog lezingen over Europa – nooit over de nationale politiek – maar ik volg het toch minder. Vlak na het eind van mijn voorzitterschap reed ik eens naar Brussel en zag ik op een banner boven een van de tunnels de informatie ‘Vandaag Europese Raad’. Dat was volledig aan mij voorbijgegaan. Ik was zelf verbaasd toen ik het vaststelde.

Was u aanwezig op het feest voor het Belgische voorzitterschap van de Europese Raad?

Nee, ik hou niet zo van massabijeenkomsten. Op vraag van curator Dirk Brossé had ik wel drie haiku’s geschreven voor de gelegenheid. Tja, dat is een ander gedichtje geworden, hé? (lacht) Nu, ik deel wel de radeloosheid die mensen voelen bij de oorlogen in Gaza en Oekraïne. We voelen ons allemaal machteloos. Toch vond ik de actie vervelend voor de inrichters. Dat de Vlaamse gemeenschap iets positiefs wou brengen rond het Europees voorzitterschap van ons land vond ik op zich lovenswaardig.

Lees de bewuste haiku's onderaan.

U geeft ook lezingen over christelijke meditatie. Hoe bent u daarin gerold?

Ik kende Laurence Freeman al enkele jaren, de bezieler van de wereldwijde beweging van christelijke meditatie (WCCM) en opvolger van stichter en benedictijn John Main. Ik hoor me nog tegen hem zeggen toen: allemaal interessant en ik lees er graag over, maar mij ga je dat nooit zien doen.

Daar kwam verandering in toen ik hem op reis in Frankrijk een bezoekje bracht in Bonnevaux, een benedictijns klooster waar de WCCM sinds 2019 gevestigd is. Eenmaal daar vond ik het wel beleefd om een keer mee te doen. Dat is me zo goed bevallen dat ik sindsdien dagelijks een kwartier tijd maak voor meditatie. Voor ik het besefte, voelde ik me geduldiger en empathischer. Dat noemen ze de innerlijke transformatie. Hoewel ik me maar een amateur voel, vroegen ze me al gauw om er lezingen over te geven.

Zo geeft u een cursus Meditatie en democratie. Wat hebben die twee met elkaar te maken?

Daarvoor grijp ik terug naar de stelling Democracy is conversation. Zonder gesprek kun je geen democratie hebben. Als politici en partijen het gesprek verengen tot een roepen, haten, tegenstreven en diaboliseren van de ander, als het meningsverschil ervaren wordt als vijandschap, dan rest ons alleen verbaal geweld, en vroeg of laat fysiek geweld.

Meditatie is geen wondermiddel, maar kan helpen om de dialoog te herstellen omdat je de ik-gerichtheid aflegt en de aandacht richt op de ander.

En dat is een voorwaarde voor elk echt gesprek. Je ziet dat ook in het synodale proces in de Kerk. Hier is een vorm van democratische dialoog aan het groeien, die game changing is. De cultuur van Roma locuta, causa finita (Rome heeft gesproken, de kwestie is gesloten) is definitief voorbij. Maar politieke debatten zijn meestal discussies, met als inzet wie wint of verliest, geen dialoog waarbij iedereen te winnen heeft.

De media, ook sociale media, versterken die dynamiek. Is er nog wel een weg terug?

Na de verzuiling werd de commerciële logica baas in het medialandschap. Controverse werd het eten en drinken van wie in het beroep zit. Dan krijg je journalisten die voortdurend advocaat van de duivel spelen om hun gesprekspartner te dwingen het achterste van zijn tong te laten zien en de controverse toch maar uit te lokken. De finale indruk bij het publiek is er één van onbehagen, wantrouwen en ontmoediging. Alles wordt negatief, niets lijkt nog te lukken. Maar persoonlijk heb ik niet zoveel met dat defaitisme. Ik geloof niet dat het hopeloos is.

Het komt erop aan de mensen sterker te maken. Hen uitrusten om een eigen mening te vormen, of die net even uit te stellen en ruimte te laten voor meer informatie en reflectie. De levenshouding die evenwicht zoekt tussen tegengestelde opinies en zoekt naar de beste oplossing, is niet helemaal verdwenen.

Een optimistisch levensgevoel, blijkbaar?

Mijn moeder, die de laatste tien jaar van haar leven fysiek veel heeft afgezien en stierf op haar 83ste, zei: ‘Zie mij hier sukkelen, maar ik kijk naar de wereld als een jonge vrouw.’ Dat heb ik ook.

Maak van mij geen oude, wijze man die terugblikt met nostalgie.

Ik kijk veel liever vooruit. Mijn vader was trouwens ook al zo. Ik deed hem stapels boeken over geschiedenis cadeau … die hij nooit las.

De christendemocratie is nog maar een schim van wat ze vroeger was. Dat kan u toch niet onverschillig laten?

Toen ik CVP-voorzitter werden, haalde de partij inderdaad een monsterscore van 32%. Daarna steeg het zelfs nog tot 38% bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1988! Geen enkele partij komt nog in de buurt daarvan. Maar het was niet de verdienste van deze of gene politicus, wel een exponent van de samenleving van toen. De christendemocratie vertolkte waarden die breed gedragen werden. Hoe jammer ik het ook vind dat dit niet meer zo is, die tijd komt niet meer terug. Vandaag is de samenleving meer verbrokkeld. We moeten daarmee zien te leven.

Negativisme en individualisme zijn tendensen die me wel degelijk bekommeren, maar ze bepalen mijn eigen levensgevoel niet.

Als ik de krant open sla, zie ik de overlijdensberichten steeds dichter bij mijn generatie komen. Daar sta ik tegenwoordig wel iets langer bij stil. Maar algauw slorpen de bezigheden van de dag me dan weer op. Gisteren zaten we hier met 18 kinderen en kleinkinderen aan tafel op een doorgewone zondag. En anders moet er iemand naar het voetbal of de dansles gevoerd worden. Ik weet wel wat gedaan.

Waar kijkt u naar uit in 2024?

Wereldwijd is dit een belangrijk verkiezingsjaar. Ik hoop dat het goed afloopt, zeker in de Verenigde Staten. Niet dat de politiek het laatste woord heeft, want ‘de politiek is in alles, maar niet alles is politiek’. Eigenlijk zijn de problemen van de democratie dezelfde als die van de samenleving en die van elke mens: waar willen we naartoe? Wat is de zin van mijn leven? Ik sta dikwijls verbaasd, zowel ten goede als ten kwade. Neem nu die massale betogingen in Duitsland tegen de opkomst van het AfD en het neonazisme. Er zijn nog veel gematigde, goede mensen.

Drie haiku's

Een haiku is een Japanse dichtvorm van drie regels, waarbij het eerste en derde vers 5 lettergrepen tellen en het middelste 7. Herman Van ­Rompuy ­publiceerde al twee bundels met ­haiku’s. Voor hem is het de dichtvorm die het dichtst bij stilte en meditatie ligt. De drie haiku's die op het feest van het Belgisch voorzitterschap van de Europese Raad zouden voorgedragen worden, zijn:

De aarde warmt op
De Koude Oorlog vat vuur
Hopen op meer hoop

In dezelfde boot
Doorheen dezelfde stormen
Samen naar ons huis

Wereldwijd lijken
wij eigenlijk op elkaar
Allen zijn gelijk