De stilte, de ruimte waarin de Heilige Geest spreekt en troost

Broeders en zusters, goedendag!

We gaan voort op onze weg van nadenken over de figuur van de Heilige Jozef. Na de beschrijving van het milieu waarin hij leefde, van zijn rol in de heilsgeschiedenis en zijn wezen als rechtvaardige mens en bruidegom van Maria, zou ik vandaag een ander belangrijk aspect van zijn persoon willen bespreken: de stilte. Vaak wenst men stilte. Stilte is belangrijk. Mij treft een vers uit het boek Wijsheid dat met het oog op Kerstmis wordt gelezen en als volgt luidt: Toen de nacht in diepe stilte was, is uw woord op aarde neergedaald. Op het ogenblik van de grootste stilte heeft God zich getoond. In een tijd dat ze schijnbaar geen grote waarde heeft, is het belangrijk na te denken over de stilte.

‘Papegaïsme’

De evangelies bevatten geen enkel woord van Jozef van Nazaret. Niets, alsof hij nooit gesproken heeft. Dat betekent niet dat hij zwijgzaam was. Neen. Er is een diepere reden. Met zijn stilte bevestigt Jozef wat de Heilige Augustinus schrijft: In de mate dat in ons het Woord groeit – het mens geworden Woord – verminderen de woorden (Preek 288, 5: PL 38,1307). In de mate dat Jezus groeit – het geestelijke leven – verminderen de woorden. Wat we 'papegaïsme' kunnen noemen – voortdurend praten als papegaaien – vermindert een beetje. Johannes de Doper –de stem die in de woestijn roept: Bereidt de weg van de Heer (Mt 3,1), zegt zelf over het Woord: Hij moet groter worden, maar ik kleiner. (Joh 3,30). Dat betekent dat Hij moet spreken en ik zwijgen.

Door zijn stilte nodigt Jozef ons uit ruimte te maken voor het vlees geworden Woord, Jezus.

Werkdadige stilte

De stilte van Jozef is geen verstomming. Het is een stilte vol horen, een werkdadige stilte, een stilte die zijn grote innerlijkheid laat zien. De Vader sprak een woord en het was zijn Zoon – zegt de Heilige Johannes van het Kruis – en het spreekt altijd in eeuwige stilte, en in stilte moet het door de ziel worden beluisterd (Dichos de luz y amor, BAC, Madrid, 417, n. 99).

Jezus is in deze 'school' opgegroeid, in het huis van Nazaret, met het dagelijkse voorbeeld van Maria en Jozef. En het verwondert dus niet dat Hijzelf in de loop der dagen momenten van stilte zoekt (cf. Mt 14,23) en zijn leerlingen uitnodigt een zelfde ervaring te beleven, bijvoorbeeld“: Komt nu eens zelf mee naar een eenzame plaats om alleen te zijn en rust daar wat uit. (Mc 6,31).

Bang voor stilte

Hoe mooi zou het zijn als ieder van ons naar het voorbeeld van de Heilige Jozef, er zou in slagen deze contemplatieve dimensie van het leven verruimd door de stilte terug te vinden. Maar uit ervaring weten we allen dat dit niet makkelijk is.

Stilte boezemt vrees in omdat ze ons uitnodigt in ons zelf te keren en daar het meest ware deel van onszelf te vinden.

Veel mensen hebben angst voor de stilte. Men moet spreken, spreken, spreken of luisteren naar radio en televisie…, maar stilte aanvaardt men niet, uit vrees. De filosoof Pascal merkt op het ongelukkig zijn van mensen heeft slechts één bron: niet rustig binnen kunnen blijven (Pensées, 139)

Doden met de tong

Geliefde broeders en zusters, laten we van de Heilige Jozef leren ruimtes van stilte te scheppen zodat daarin een ander Woord, Jezus, zou kunnen opkomen, het Woord van de Heilige Geest dat in ons woont en dat Jezus brengt. Het is niet makkelijk deze Stem te herkennen. Vaak is ze vermengd met de duizenden stemmen van zorgen, bekoringen, verlangens, hoop die in ons leven. Ook ons spreken kan ziek worden. Zonder de praktijk van de stilte wordt ons spreken ziek. In plaats van de waarheid te doen schitteren kan het een gevaarlijk wapen worden. Onze woorden kunnen immers vleierij, ijdele glorie, leugen, kwaadsprekerij, laster worden. Het is een ervaringsgegeven zoals het boek Jezus Sirach zegt: Velen zijn gesneuveld door de snede van het zwaard, maar niet zo velen als er gesneuveld zijn door de tong (28,18). Jezus heeft het klaar en duidelijk gezegd: Wie kwaad spreekt over broeder of zuster, wie de naaste belastert, is een moordenaar (cf. Mt 5,21-22). Men doodt met de tong. We geloven dit niet, maar het is wel de waarheid.

Zouden we slechts denken aan de vele malen dat we met de tong hebben gedood, we zouden ons schamen!

Het zou ons goed doen, heel goed.

Macht van het woord

De Bijbelse wijsheid zegt: Dood en leven hangen af van de tong; wie zijn tong graag gebruikt, zal haar vruchten eten (Spr 18,21). En de apostel Jacobus ontwikkelt in zijn brief dit oude thema van de macht, positief of negatief, van het woord. Hij gebruikt inslaande voorbeelden en zegt: Wie in zijn spreken nooit misdoet is een volmaakt mens, in staat zichzelf geheel in toom te houden. (…) Ook de tong is maar een klein deel van ons lichaam, toch voert zij een hoge toon. (…) Met haar zegenen wij onze Heer en Vader, en met haar vervloeken wij de mensen, die naar Gods gelijkenis zijn geschapen. Uit een en dezelfde mond komt zegen voort en vloek. (3,2-10).

Vruchtbare woorden

Dat is de reden waarom wij van Jozef moeten leren de stilte te waarderen. Het is in onze dagen de innerlijke ruimte waardoor wij aan de Geest de mogelijkheid bieden ons te vernieuwen, ons te troosten, ons te verbeteren. Ik zeg niet dat we in stomheid moeten vervallen, wel dat we de stilte moeten bevorderen. Laat ieder naar zichzelf kijken. Vaak zijn we aan het werk en van zodra we ophouden grijpen we de mobiele telefoon. Zo zijn wij. Dat is niet goed. Het doet ons naar oppervlakkigheid verglijden. De diepgang van het hart groeit door de stilte. Stilte is geen stomheid zoals ik zegde.

Stilte schept ruimte voor wijsheid, voor nadenken en voor de Heilige Geest.

Soms zijn we bang voor momenten van stilte. We moeten niet bang zijn! Stilte zal ons veel goed doen. Het innerlijke goed dat we eraan beleven zal ook onze tong genezen, onze woorden en vooral onze keuzes. Inderdaad, Jozef heeft stilte en activiteit verbonden. Hij sprak niet, maar deed. Op die wijze heeft hij laten zien wat Jezus eens aan zijn leerlingen zegde: Niet ieder die tot Mij zegt: Heer, Heer! zal binnengaan in het Koninkrijk der hemelen, maar hij die de wil doet van mijn Vader die in de hemel is. (Mt 7,21). Vruchtbare woorden wanneer we spreken. We herinneren ons het liedje Woorden, woorden, woorden … maar niets inhoudelijks. Stilte, te gepasten tijde spreken, soms op je tong bijten. Dat is beter dan domheden verkondigen.

Laten we met een gebed besluiten:

Heilige Jozef, man van de stilte,
Gij die in het Evangelie geen woord hebt gesproken,
leer ons vasten aan ijdele woorden,
leer ons de waarde herontdekken
van woorden die opbouwen,
aanmoedigen, troosten, steunen.
Wees hen nabij die lijden
aan kwetsende woorden,
zoals laster en kwaadsprekerij.
En help ons,
altijd woorden en daden samen te houden.
Amen

• Vertaling uit het Italiaans: Marcel De Pauw msc
• Lees alles van paus Franciscus op Kerknet.