'Zonder afzondering is een spiritueel leven vrijwel onmogelijk'

Henri Nouwen. Alles nieuw: een uitnodiging tot geestelijk leven © Lannoo, 2000 - Foto Henri Nouwen Society

Vrienden van de priester, professor en spirituele gids Henri Nouwen bleven hem maar vragen: 

Wat bedoel je toch als je spreekt over het spirituele leven? Wat is dat eigenlijk? 

Telkens dacht hij dan: Kon ik hun maar een eenvoudig boekje geven met het begin van een antwoord. 

Dat boekje vond hij niet, dus schreef hij het maar zelf: Alles nieuw: een uitnodiging tot geestelijk leven (Bib - Bol). 67 kleine pagina's telt het. Je leest het op enkele uren uit. 

Ik vind het prachtig als iemand die veel gestudeerd heeft en veel zelf heeft ervaren en nagedacht, vervolgens de moeite neemt om alle weetjes achterwege te laten en zich te beperken tot de essentie. Weet je wel hoeveel meer moeite het kost om een korte tekst te schrijven dan een lange? 

Verrassend advies

In zijn worsteling met de essentie komt Nouwen tot verrassend advies: wil je een spiritueel leven leiden, zoek dan regelmatig de afzondering op. Een uur per dag, een middag per week of een week per jaar. Hoeveel en hoe zal wel voor iedereen anders zijn.

Om ten volle te appreciëren hoe verrassend zijn advies wel is, moet je eens een tijdje het kerkelijke spreken en handelen volgen. Dan merk je op hoeveel inspanning daar gericht is op verbondenheid, samenbrengen, gemeenschap. Misschien ook wel als reactie op de individualistische tijdsgeest. 

Daar is op zich niks mis mee. Integendeel. In zijn boekje geeft Nouwen het trouwens mee als tweede advies: beoefen de discipline van het gemeenschapsleven. 

Maar misschien is de kerkelijke focus toch wat te eenzijdig of te snel gericht op het terugbrengen van de mens tot de gemeenschap en kan Nouwen ons helpen om iets belangrijks te herontdekken. 

Lokroep van de afzondering voor gelovigen

Voor Nouwen begint afzondering met een keuze voor God. 

Persoonlijk vind ik dat hij hier wat te exclusief voor gelovigen spreekt. In mijn persoonlijke ervaring heeft de afzondering redding gebracht toen ik nog niet geloofde. Maar laten we eerst luisteren naar wat Nouwen erover te zeggen heeft. 

Afzondering begint met het vastleggen van een tijd en een plaats die gereserveerd zijn voor God, en voor Hem alleen. Als we echt geloven, niet alleen dat God bestaat, maar ook dat Hij actief aanwezig is in ons leven - als geneesheer, leraar en begeleider - dan moeten we tijd en ruimte reserveren om Hem onze onverdeelde aandacht te geven. Jezus zegt: 'Als je bidt, ga dan je binnenkamer in, doe de deur dicht, bid tot je Vader die in het verborgene is' (Matteüs 6,6).

Dat is een mooi uitgangspunt voor wie gelovig is. Misschien ontbreekt het daar soms wel aan in onze huidige manier van christen-zijn. Tijd alleen bij God doorbrengen: het is in staat om abstracte gedachten over het bestaan van God, om te vormen in concrete ervaring van een relatie met een levende God. 

Lokroep van de afzondering als je niet gelooft

Zoals gezegd, zou ik het begin toch ergens anders willen situeren dan Henri Nouwen. 

Ook als je niet supergelovig bent, kan je je regelmatig eens terugtrekken om tot klaarheid te komen over wat echt en waardevol is in het leven. 

Ooit ben ik ongelovig naar de eenzaamheid getrokken om er gelovig weer uit terug te keren. Voor mij was de keuze voor God dus niet het begin van de afzondering, maar wel het onverwachte gevolg ervan. Dat hoeft natuurlijk niet voor iedereen zo te gaan. Er zijn heus nog andere dan religieuze levenslessen te leren in de eenzaamheid. 

Ik zou zeggen dat iedereen, gelovig of niet, de lokroep van de afzondering kan herkennen aan onder andere deze drie signalen.  

1. een oprecht verlangen naar een grote echtheid, waarheid, heelheid, goedheid, volheid, of misschien wel eeuwigheid…
2. het pijnlijke besef dat er daar toch wat aan ontbreekt in het alledaagse gewoel, dat de volheid ervan niet te koop is in de wereld, 
3. de sluimerende intuïtie dat een antwoord mogelijk is en dat het misschien wel vanuit de diepte van het leven zelf aangereikt zal worden als we maar stil worden en gevoelig luisteren.

Zegen van de afzondering

De zegen van de afzondering bestaat er ten eerste uit dat je even vakantie krijgt van de aanspraak die huisgenoten, collega's, huisdieren, je huis, de vaatwasser, enz. op je maken. 

Even zonder aanspraak zijn, beeld je in hoe dat zou zijn. 

De tweede zegen van de afzondering is dat je even je egocentrische streven op pauze kan zetten. Je hoeft niets te bereiken, niet te voldoen, je hoeft zelfs niet meer iemand te zijn. Je mag er gewoon zijn, zonder dat je jezelf moet presteren.

Misschien is vakantie nemen van je egogerichte motieven, nog wel een groter kado dan vakantie krijgen van de anderen.

Als we eerlijk zijn, dan beseffen we dat het vaak om een en dezelfde kramp gaat. Wat anderen van ons lijken te verwachten, is niet zelden een innerlijke stem die wil voldoen en aanvaard worden. 

Demon van de afzondering

Als je er niet aan gewoon bent, dan zal afzondering vermoedelijk niet van meet af aan vredig aanvoelen. 

Als de uiterlijke chaos wegvalt, word je geconfronteerd met je innerlijke chaos. 

Misschien besef je nu pas hoezeer je geleefd werd door egocentrische motieven. Of je ontdekt onopgeloste conflicten of wonden die niet goed geheeld zijn. Of je begint te twijfelen aan alles: wat doe je daar, heeft het wel nut, heb je er wel recht op, wie ben je eigenlijk nog…?

Misschien kan je niet wachten om weer aan het werk te gaan of de zorg voor je gezin weer op te nemen. Niet zelden gebruiken we ons uiterlijk bezig zijn om innerlijke onrust uit de weg te gaan. 

Het loont de moeite om het toch maar met onszelf te leren uithouden. 

Niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze naasten doen we belangrijk en bevrijdend werk als we ons innerlijke kluwen tot klaarheid brengen. 

De spirituele traditie kan je daarbij helpen. 

Martin Laird schreef een mooie gids over christelijke meditatie met daarin ook authentieke hulpmiddelen tegen afleidingen. Die kunnen behulpzaam zijn in je afzondering. 

Bijna een millennium eerder schreef de abt Aelred van Rielvaulx een leefregel voor een kluizenares (of recluse) met daarin verrassend hedendaags advies om het in de afzondering uit te houden. 

Ledigheid is de vijand van de ziel… Ze baart afkeer van de rust en dringt je huiver op voor je kluis. … Daarom moeten we aan die ledigheid zien te ontsnappen door een afwisseling van oefeningen. Onze rust dient geschraagd te worden door een variatie in onze werkzaamheden.

Ze [de recluse] moet er echter voor oppassen dat ze geen hekel krijgt aan dat bidden doordat ze het te lang oprekt. Het draagt groter vrucht meermaals kort te bidden dan slechts één keer en dan veel te lang. 

Hoed je er echter voor bij het bidden van de psalmen jezelf een regel op te leggen wat hun aantal betreft: ga net zolang door met psalmen bidden als ze je genoegen schenken. Als ze je tot last beginnen te zijn, ga dan over op lezing. Als je daar genoeg van gekregen hebt, schakel dan over op gebed. Gaat ook dit je vermoeien, stap dan over op handenarbeid. Op die manier kun je door een heilzame afwisseling je geest fris houden en de lusteloosheid verdrijven.

Zorg dus voor afwisseling, zeker in het begin: mediteren, wandelen, lezen, bidden, lichaamsoefeningen, in de natuur zijn, tekenen, schrijven… Maar doe het allemaal in een geest van gewaarzijn en overgave, zonder prestatiedrang of innerlijke verhalen erover, met als enige doel om tot innerlijke klaarheid te komen. 

Demon van het isolement

Er bestaat nog een andere demon van de afzondering, die van het onvrijwillige isolement. Je wil graag meer verbonden zijn met anderen, maar het lukt om een of andere reden niet. Daarover gaat dit stukje voor alle duidelijkheid niet. Hier gaat het over de zelfgekozen afzondering. Mogelijk kan die laatste wel helpen om iets van licht te brengen in een levensfase van pijnlijk, onvrijwillig isolement. 

Het is een paradoxaal medicijn: voel je je eenzaam, reserveer dan toch af en toe een bijzondere tijd en plaats om je voor even terug te trekken in een ander soort van eenzaamheid, een waarvoor je kiest en waarin het even niet hoeft om je met anderen te verbinden. 

Is niet de ergste eenzaamheid dat we niet bij onszelf aanwezig kunnen zijn? Is de eerste stap naar verbinding niet dat we het contact herstellen met onszelf? 

Omdat we daar, uiteindelijk, iets kunnen ervaren van de ultieme werkelijkheid:

Dat afgescheidenheid een illusie is en dat in onze diepte alles al met alles verbonden is in God. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Meer weten

• Henri Nouwen. Alles nieuw: een uitnodiging tot geestelijk leven. Lannoo, 2000, ISBN 9789020940336, 67 pagina's. Bib - Bol
• Martin Laird. Naar het land van de stilte: een gids voor de christelijke contemplatieve praktijk. Carmelitana, 2022, ISBN 9789492434296, 186 pagina's, 18,95 euro. Bestel bij de uitgever
• Aelred van Rievaulx, Walter Daniel. Recluse: Leefregel voor een recluse, Een merkwaardig mirakel, Leven van Aelred van Rievaulx. Vertaling John Biermans en Guerric Aerden ocso. ISBN 9789463403092, 34,90 euro. Bestel bij de uitgever

Ontdek meer columns van Sim D'Hertefelt