Tomáš Halík: ‘Hervormingen moeten door een spiritueel proces’

Tomáš Halík is hoogleraar aan de Karelsuniversiteit in Praag en een toonaangevende katholieke denker en auteur van spirituele boeken. Onder het communisme werd hij in het geheim tot priester gewijd. Intussen werkte hij als psychotherapeut met mensen met een verslavingsproblematiek. Op de continentale synode in Praag (5-12 februari) zal hij de Europese bisschoppen en experts toespreken bij de opening.

> Wat betekent synodaliteit?

Wat valt er te verwachten van het hele synodale proces?

Tomáš Halík • Synodaliteit is de weg naar een meer mature vorm van christen zijn. En daarmee bedoel ik: meer open, meer oecumenisch, flexibeler, gevoeliger voor de tekenen van de tijd. In die zin is het een spiritueel proces. Het is niet van de baan met enkele hervormingen om de kerk aan te passen aan de tijdgeest. Wel gaat het erom dat we in onze eigen tijd de stem van God beter gaan herkennen.

Tekst gaat verder onder de video. 

Waar herkennen we die stem van God?

Na zijn verrijzenis verscheen Jezus Christus als een vreemdeling aan zijn leerlingen. Zelfs zijn dichtste vrienden herkenden hem niet: Maria Magdalena, Thomas, de Emmaüsgangers. Het is dus niet zo gek dat wij hem ook niet zo makkelijk herkennen. Waaraan herkennen ze hem? Aan zijn wonden.

Ons christen-zijn is een avontuur op zoek naar de anonieme Christus.

Ik zou zeggen: ga op zoek naar zijn wonden, naar de wonden en de gewonden van deze wereld. Als we dat niet doen, hebben we geen recht om samen met Thomas uit te roepen: ‘Mijn Heer! Mijn God!’

Tekst gaat verder onder de video.

Hoe werkt synodaliteit precies om de kerk van binnenuit te hervormen?

Synodaliteit maakt ons allemaal meer verantwoordelijk voor de kerk. En niet alleen voor geregelde kerkgangers, maar ook voor wie daarbuiten staat: voor zoekers en mensen die afhaakten met vaak terechte kritiek.

Dat is onze opdracht als we missionair willen zijn. En versta missie niet als een een opdracht om iedereen in onze bestaande structuren te duwen. Een missionaire kerk is een kerk die uitnodigt om samen op weg te gaan. Met de ervaringen van anderen kan ze de eigen structuren verrijken en uitbreiden. We zijn niet de eigenaars van Jezus Christus, wel zijn leerlingen. Wij hebben de waarheid niet in pacht. Alleen Jezus heeft het recht om te zeggen: ‘Ik ben de Waarheid.’

Het is onze opdracht om grenzen te overwinnen tussen kerken, in de samenleving en zelfs tussen naties. Vandaag is dat des te belangrijker, want we zien dat de globalisering vastloopt.

Dat heeft ook met evangelisatie te maken. En evangelisatie staat niet gelijk aan het overbrengen van een leer. Het gaat erom het vuur van het evangelie in een cultuur binnen te brengen.

Bagatelliseer of moraliseer de hedendaagse cultuur niet, maar wees er deel van en breng er vuur in.

De kerk is lang een getto geweest. We moeten uit het katholicisme (als systeem en ideologie) treden om katholiek te worden in de ware betekenis. Dat is het ideaal van de synodale hervorming.

Tekst gaat verder onder de video.

Welke concrete hervormingen wenst u te zien?

In Duitsland is er door bisschoppen en experts al veel gepraat over specifieke hervormingen zoals het priesterschap voor gehuwden. Dat mag zeker geen taboe zijn. Maar het is belangrijk om dieper te gaan.

We moeten opnieuw aanknopen bij Jezus die zijn leerlingen opdraagt om hun visnetten uit te gooien in dieper water.

Dat is een beeld om te zeggen dat we de diepe dimensie van ons geloof moeten herontdekken om van daaruit de kerk opnieuw op te bouwen, zonder de fouten uit het verleden te herhalen. We moeten gaan naar een kerk die geen sekte van dogma’s is, maar een levenshouding met een grote openheid van hart.

Daarvoor is stilte nodig, tijd voor contemplatie, geen oppervlakkigheid. Daarvoor moeten we in dialoog gaan met de samenleving. Synodaliteit is de zoektocht naar een gemeenschappelijke weg met al wie op streeft naar goedheid, waarheid en schoonheid.

Tekst gaat verder onder de video.

Hoe gaan we best om met mensen die het proces wantrouwen en tegenwerken?

Goede en moeilijke vraag… Daar waar de kerk een getto is, een gesloten systeem en ideologie, komt het synodale proces over als een bedreiging die de machtsstructuren doet daveren. Het lijkt me voor een deel een psychologische kwestie.

Soms is oecumene binnen de katholieke kerk nog moeilijker dan erbuiten…

Verder zou ik zeggen: kijk naar de vruchten van de boom. Er zijn veel manieren om christen te zijn. God creëerde ons als unieke mensen. Je moet geen kopie willen zijn van iemand anders. We zijn allemaal zondaars en zwakke mensen, maar een authentieke christen wil alleszins Jezus volgen. Daarvoor moet je op weg gaan. Woorden zijn niet genoeg, je leven moet een voorbeeld en inspiratie zijn. We hebben geen goeroes nodig, maar mensen die op weg gaan en met anderen meelopen zonder te manipuleren.

Je kan en mag niemand forceren. Je kan alleen maar inspiratie aanbieden en iets tonen van je eigen levenservaring, met realisme en nederigheid.

Tekst gaat verder onder de video.

Hoe evalueert u het synodaal proces totnogtoe?

Ik ben nogal sceptisch over het synodale proces totnogtoe in mijn eigen land. Door de dramatische geschiedenis van mijn land (de onderdrukking tijdens het communisme, ndr.) zijn de vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie niet helemaal doorgedrongen. De rituelen zijn wel aangepast, maar de gelovigen zijn niet meegegroeid met de theologie van denkers als Karl Rahner en zo meer. We hebben niet de spirituele verdieping gekend die met het concilie meekwam. 

Al is daar een paradox: sommige priesters die gevangen gezet werden en dus nog minder toegang hadden tot Westerse theologie, hebben hun geloof door die ervaring zo uitgezuiverd dat ze er veel dichter bij stonden dan vele anderen.

Na de val van het communisme hebben we twee lokale synodes gekend. De oudere generatie heeft daar nog levendige herinneringen aan. Ze liepen toen vast op teleurstellingen en nu geloven ze er niet meer in. Daarnaast zijn er veel traditionele katholieke families die niet gewoon zijn om te reflecteren over hun geloofsbeleving. 

En de jongere generatie? In Praag hebben we tien jaar geleden een bezinningscentrum opgericht om mensen een cultuur van persoonlijke spiritualiteit en uitwisseling te laten ontdekken. We hebben daar veel jonge mensen in gevormd en sinds 1990 heb ik er persoonlijk 3.000 jongvolwassenen gedoopt. Maar die jongeren keren na hun studietijd terug naar hun parochies in kleinere steden en gemeenten en stellen daar vast dat de kerken leeg zijn. Ze vinden er geen aansluiting.

En dat brengt mij bij de conclusie dat er veel meer bezinningscentra zouden moeten komen, om mensen de kans te geven uit te wisselen over de grondslagen van hun geloof en van daaruit de kerk opnieuw op te bouwen, zonder de fouten uit het verleden te herhalen. En ook dat we Christus niet enkel in de kerk moeten zoeken. Voor mij staan die lege kerken symbool voor het lege graf. Jezus is buiten te vinden. Zoek zijn wonden.

Tekst gaat verder onder de video.

Welke boodschap wil u de deelnemers aan de continentale fase van de synode meegeven in uw openingstoespraak?

Ik ben van plan om hen iets te vertellen over de geschiedenis van mijn land en hoe we van daaruit volgens mij kunnen groeien naar een rijper christendom.

> Ontdek het werkdocument voor de continentale fase van de Synode over synodaliteit.