De 7 werven van paus Franciscus
1. Aanpak van seksueel misbruik
Jorge Mario Bergoglio kwam als paus Franciscus aan het hoofd te staan van een Kerk die haar geloofwaardigheid grotendeels verloren was. Allereerst waren er de schandalen van het seksueel misbruik met onthutsende nationale rapporten in diverse landen. Die vereisten een doortastende aanpak. Het ging er niet alleen om de rotte appels uit de mand te halen. Ook de mand zelf diende grondig schoongemaakt.
Het ging er niet alleen om de rotte appels uit de mand te halen. Ook de mand zelf diende grondig schoongemaakt.
Paus Franciscus begreep dat er iets mis was met de machtsstructuur in de Kerk. Vanaf het begin van zijn pausschap stelde hij het klerikalisme aan de kaak, waar machtsmisbruik en in het ergste geval seksueel misbruik van kinderen en kwetsbare personen uit voortkomen. De aanpak van dat machtsmisbruik zou je zijn eerste werf kunnen noemen. Mensen met een wijding moesten zich niet verheven voelen boven andere mensen of boven de wet. Ze moeten herders zijn die ruiken naar hun stal.
2. Hervorming van de curie
Op dat vlak moest in de Romeinse curie, het bestuursorgaan waarmee de paus de wereldkerk bestuurt, zelf een voorbeeld gegeven worden. Paus Franciscus riep een raad van kardinalen rond zich om hem te helpen bij de hervorming van de curie, werf nummer twee van zijn beleid. Stapsgewijs werden departementen gestroomlijnd en vereenvoudigd, en werd het financieel beheer van het Vaticaan transparanter. De grootste hervorming bestaat erin dat de bestuursmacht niet zozeer stoelt op wijding maar op zending. Zo effent paus Francsicus de weg naar het benoemen van leken als prefecten en secretarissen van de dicasteries. Intussen benoemde hij al meerdere vrouwen op topfuncties.
3. Samen op weg naar een Kerk die luistert
Lees ook
Daarmee raken we meteen aan een derde werf van paus Franciscus: synodaliteit. Daartoe aangespoord door de crisis van geloofwaardigheid besloten enkele lokale Kerken, met op kop die in Duitsland, in de voorbije jaren tot een synodale weg gericht op hervormingen.
In oktober 2021 trapte paus Franciscus zelf een wereldwijd synodaal proces op gang. Centrale vraag van dat proces: hoe kan de Kerk (opnieuw) meer synodaal worden? Dat wil zeggen: hoe kan de Kerk haar wezen herontdekken als het volk van God dat samen op weg is, geroepen door Christus en gedreven door de Heilige Geest, om het evangelie te verkondigen? Paus Franciscus wil dat die synodale houding, waarin luisterbereidheid en openheid om te leren van elkaars verschillen belangrijke houdingen zijn bij het onderscheiden van Gods wil voor de Kerk, tot uitdrukking komt in de gewone manier van leven en werken van de Kerk op alle niveaus.
De synodaliteit lijkt het speerpunt van zijn hervormingsbeleid.
De synodaliteit lijkt daarmee het speerpunt van zijn hervormingsbeleid. ‘Al kun je die wending allerminst al onomkeerbaar noemen’, zegt pauskenner en auteur Emmanuel Van Lierde. ‘De weerstand ertegen is groot. Bovendien kun je je afvragen of de evolutie van een gebiedende naar een meer luisterende Kerk zich wel kan voltrekken tijdens één pontificaat. Onze synodale wortels waren enkele eeuwen ondergesneeuwd. Die herontdekken vraagt tijd. Als goede jezuïet neemt Franciscus ons allemaal mee in een proces van mentaliteitswijziging. Hij geeft goede impulsen, maar synodaliteit staat nog in de kinderschoenen: we moeten het met z’n allen opnieuw leren. Bovendien weet de paus zelf niet waar het proces dat hij op gang duwde, zal eindigen. Als jezuïet houdt hij van een zekere kakofonie en chaos als basis om te onderscheiden, maar niet iedereen denkt er zo over.’
4. Meer aandacht voor mensen in de marge
Lees ook
Ook op andere vlakken komt de jezuïet in paus Franciscus aan de oppervlakte. Een vierde werf van zijn pontificaat is bijvoorbeeld zijn aandacht voor mensen in de marge. Van het laten bezorgen van pizza’s aan daklozen in Rome over het wassen van de voeten van gedetineerden op Witte Donderdag tot het aankopen van vaccins voor landen en personen die het financieel moeilijk hebben. Bovenal trok paus Franciscus kort na zijn verkiezing tot paus naar het eiland Lampedusa om er met vluchtelingen de eucharistie te vieren, een krachtige symbolische daad tegen de onverschilligheid voor het lot van talloze vluchtelingen op de Middellandse Zee en elders in de wereld. ‘Denk ook aan zijn reizen naar Myanmar, de Centraal-Afrikaanse Republiek en naar Congo en Zuid-Soedan’, zegt Van Lierde. ‘Daarmee vestigt paus Franciscus onze aandacht op regio’s en conflictgebieden die de wereld uit het oog dreigt te verliezen.’
In het algemeen vind ik paus Franciscus een profeet voor onze tijd.
Emmanuel Van Lierde
pauskenner en auteur
5. Een inclusieve Kerk die niemand uitsluit
Met veelzeggende gebaren gaf hij tegelijk te kennen dat de tijd van uitsluiting van bepaalde groepen binnen de Kerk voorbij moest zijn. ‘Wie ben ik om homo’s te veroordelen?’, zei hij al in 2013 in een interview. Aan ouders van lgbtq zei hij: ‘God houdt van uw kinderen zoals ze zijn, en de Kerk houdt van hen zoals ze zijn.’ Toen de Belgische bisschoppen in Rome op ad liminabezoek gingen, voelden ze zich aangemoedigd met hun initiatief om de relatie van homostellen in de Kerk te vieren. Toch blijft de letter in de catechismus onveranderd. Homoseksualiteit wordt nog altijd gezien als ‘ongeordend’ en dat blijft bij veel gelovigen in het Westen op onbegrip stuiten. Ook naar hertrouwde echtgescheidenen toe opende paus Franciscus de deuren, al wordt ook hier geen letter aan de kerkelijke leer veranderd. Het gaat meer om een perspectiefwissel. Paus Franciscus legt de nadruk op wat goed is in relaties en minder op wat niet strookt met de leer. Dit willen we dan ook zijn vijfde werf noemen: een meer inclusieve Kerk.
6. Zorg voor de schepping en sociale rechtvaardigheid
Lees ook
Als zesde werf is er zijn boodschap dat alles en allen met elkaar verbonden zijn, een thema dat bovendien aansluit bij zijn programmatische naamskeuze, die een verwijzing is naar de heilige Franciscus. Zo bepleit de paus in zijn zogeheten groene omzendbrief Laudato Si’ uit 2015 een integrale ecologie, waarbij hij de zorg voor de schepping, allereerst in de context van de klimaatcrisis, en de sociale rechtvaardigheid met elkaar verbindt en zo een nieuwe wending geeft aan de sociale leer van de Kerk. 'In het algemeen vind ik paus Franciscus een profeet voor onze tijd', zegt Emmanuel Van Lierde. 'Hij ziet in wat de problemen van deze tijd zijn, legt de vinger op de wonde, reikt ook een richting aan waarheen het volgens hem uit moet en stelt concrete daden. Ik denk in dat verband ook aan het beklijvende moment toen hij in volle coronacrisis alleen op het Sint-Pietersplein stond voor zijn zegen Urbi et Orbi. Ook in die crisis wou hij dus tonen dat hij een Kerk wil die een voortrekkersrol opneemt in het werken aan een betere wereld. Hij laat de wereld verstaan dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten: ofwel gaan we allemaal ten onder, ofwel slaan we de handen in elkaar om er iets van te maken.’
7. Streven naar interreligieuze broederlijkheid
Lees ook
Dat laatste betekent meteen ook dat paus Franciscus die voortrekkersrol voor de Kerk moet verbinden met andere spelers op het wereldtoneel. Nadat hij in zijn aansporingsbrief Evangeli gaudium en zijn omzendbrief Laudato Si’ had scherpgesteld op respectievelijk de relatie tussen God en mens en de relatie tussen mens en schepping, werd op zondag 4 oktober 2020, de feestdag van de heilige Franciscus van Assisi, zijn omzendbrief Fratelli Tutti voorgesteld. Daarin staat de universele broederlijkheid voorop, kortom de verbanden tussen mensen onderling. Die kunnen we beschouwen als zijn zevende werf.
Het streven naar die universele broederlijkheid tracht paus Franciscus ook concreet gestalte te geven door zijn inspanningen voor de interreligieuze dialoog. Een opmerkelijk moment daarin was zijn bezoek aan ayatollah Ali al-Sistani, de leider van de sjiitische islam in Irak, in maart 2021. Die stokoude geestelijke ontvangt normaal amper bezoek, maar onthaalde paus Franciscus persoonlijk aan de deur. In Tegen de stroom in, een boek van pauskenner Tom Zwaenepoel, commentarieert Jan De Volder van de Faculteit theologie en religiewetenschappen van de KU Leuven dat uit die ontmoeting blijkt dat paus Franciscus ‘het genie heeft om gesprekspartners te vinden en tot vrienden te maken’.
