Timothy Radcliffe leidt retraite voor synode: ‘Diversiteit zit in DNA van katholieke Kerk’

‘Wie is deze dinosaurus om het woord tot jullie te richten?’ Met een vleugje zelfspot stak father Timothy zijn retraite van wal op de eerste sessie van de Synode over synodaliteit in oktober 2023. De volledige tekst ervan publiceren we in het boek Leren luisteren en zal gekoesterd worden als spiritueel fundament van het samen optrekken als Kerk over alle meningsverschillen heen. Trouwens, in onderstaand interview verklapt de dominicaan ons een scoop: hij preekt ook de volgende sessie dit najaar.

We naderen de tweede sessie van de synode over synodaliteit. Hoe kijkt u terug op de eerste?

Het was een nieuw moment in het leven van de Kerk en we leerden allemaal gaandeweg te luisteren en te praten met elkaar. We kwamen elk met onze eigen agenda's, de onderwerpen die we behandeld wilden zien, onze ‘dringende’ hervormingen. Maar langzaam beseften we dat er iets fundamentelers op het spel stond, namelijk onze roeping om samen te zijn in het Lichaam van Christus. Die roep oversteeg onze ideologische kampen. Ik moest vaak denken aan de brief van Paulus aan de Korintiërs, die zeggen: “‘Ik ben van Paulus’ of ‘Ik ben van Apollos’ of ‘Ik ben van Kefas’. Is Christus verdeeld?" (1 Kor. 1,12). We zullen in de volgende sessie verder leren hoe we één Lichaam kunnen zijn!

Wat dacht u toen u van het synodesecretariaat de opdracht kreeg om de voorbereidende retraite te leiden?

Ik schrok erg toen ik te horen kreeg dat paus Franciscus mij had gevraagd om deze retraite te geven. Het was belangrijk dat ik vanaf het begin kon samenwerken met Madre Maria Grazia Angelini, de benedictijnse abdis. We gaven de retraite samen. We konden niet over synodaliteit praten als we dat niet onderling hadden gedaan! Ik deelde ook alles wat ik voorbereidde met andere mensen, zoals professoren Anna Rowlands en Myriam Wijlens. De voorbereiding van een retraite over synodaliteit kon geen eenzaam werk zijn.

De retraite bracht rust in een zeer gespannen context. Hoe heb je de uitwisseling ervaren?

Ik was me scherp bewust van de gezichten van de deelnemers tijdens de retraite, ook al was de zaal enorm groot en stonden velen ver weg. Als je praat, ben je er altijd alert op of mensen geïnteresseerd kijken dan wel hun mobiel checken, en of ze lachen om een grap – als Brit probeer ik meestal serieuze dingen met humor te zeggen. Uiteindelijk kun je alleen maar zo goed mogelijk nadenken, bidden en vragen aan mensen die je respecteert, wat ze ervan vinden. Als je dat allemaal hebt gedaan, heeft het geen zin om je nog meer zorgen te maken.

Is de Kerk al meer synodaal geworden intussen?

Een van de belangrijkste incidenten in deze periode tussen de eerste en de tweede sessie, is de publicatie van Fiducia Supplicans, het document dat toestemming gaf om homo's te zegenen. We hebben allemaal zegen nodig. De reactie van veel bisschoppen, vooral uit Afrika, was onmiddellijk en sterk. Velen waren geschokt. Dit maakte ons attent op twee dingen. Allereerst: de grootste spanning zit hem niet zozeer in de verdeeldheid conservatief-progressief, maar in de uitdaging om te leven als een Kerk die diep multicultureel is. Als westerlingen moeten we onder ogen zien dat we onze opvattingen niet kunnen opleggen aan het hele Lichaam van Christus. Elke cultuur heeft rijkdommen te bieden en te ontvangen.

Ten tweede werd FS gepubliceerd zonder enig overleg binnen het Vaticaan of met de bisschoppen van andere continenten, zo lijkt het. Dit is niet synodaal! We zijn nog steeds op elk niveau aan het leren hoe we een Synodale Kerk kunnen worden die naar iedereen luistert.

Ik denk ook dat de synode theologen meer bij het gesprek moet betrekken dan in de eerste vergadering. We hebben hun hulp nodig om in gesprek te gaan met de Schrift en de traditie, en om te onderscheiden wat een ontwikkeling is in lijn met de leer van de Kerk en wat een verwerping ervan zou kunnen zijn.
 

De tekst van uw retraite is nu ook in het Nederlands gepubliceerd. Hoe hoopt u dat mensen en lokale kerkgemeenschappen ermee aan de slag gaan?

Tijdens de synode zaten de deelnemers aan ronde tafels en oefenden 'gesprekken in de Geest', waarbij iedereen de tijd nam, zonder onderbreking, om te spreken en te luisteren. Deze methode kan gebruikt worden op elk niveau van de Kerk, in elke parochie en school en in elke geloofsgemeenschap. We moeten onze overtuigingen en vragen durven delen. Niemand mag worden afgewezen of vernederd. 

Lees ook

Hoe dominicaan Timothy Radcliffe de synode wind in de zeilen gaf

Lees het volledige artikel

De secularisatie gaat onverminderd door in onze regio's, maar tegelijkertijd wordt de samenleving ook religieus diverser. Wat kan in zo'n context de kracht van de katholieke kerk zijn?  

De kracht van de Kerk is dat we ook ongelooflijk divers zijn. Diversiteit is in ons DNA geschreven. We hebben zelfs vier evangelies en niet één! Het is ook duidelijk geworden dat religieuze ordes van mannen en vrouwen – dominicanen, jezuïeten, franciscanen, noem maar op – al eeuwenlang ervaring hebben met het leven in gemeenschappen waarin verschillen van overtuiging en van generatie worden omarmd. We hebben veel te delen!

Het is van vitaal belang dat we ons durven te engageren met de meest creatieve mensen van onze tijd, zelfs als ze niet geloven. Als we naar hen luisteren, luisteren ze misschien ook naar ons.
 

Wat betreft de hete hangijzers van de synode zoals decentralisatie, vrouwendiaconaat, gehuwde priesters, acceptatie van lgbti: hoe ziet u deze evolueren?

Dit zijn vragen van fundamenteel belang die niet zullen verdwijnen! Maar we zijn niet op zoek naar administratieve veranderingen, maar naar organische veranderingen die voortkomen uit de diepe grond van ons gemeenschappelijke leven. Organische verandering gaat vaak pijnlijk langzaam, maar het tempo kan niet geforceerd worden. Bedenk eens hoe lang het duurt voor een eik om groot te worden!

In de Kerk hopen – en wachten – we op een verandering die cultureel is en onze gezamenlijke verbeelding transformeert! Dat wordt niet bereikt door een eenvoudige stemming, maar door het leven te delen: gedeelde vreugde en een gedeeld lied.

Als u de tweede sessie van de synode opnieuw mag toespreken in een retraite, waar zou u zich dan vandaag op richten?

Ik ben inderdaad gevraagd om de retraite voor de volgende vergadering te geven. Ze zal maar twee dagen duren, in plaats van drie zoals de vorige keer. Het onderwerp van deze sessie zal zijn hoe we een ‘Synodale Kerk op missie’ kunnen worden. Dat is de titel van het werkdocument en van de bijeenkomst.

Voor mij gaat het over opstanding. Hoe moeten we die prediken? Ik zal enkele verslagen van de verschijningen van Jezus na zijn verrijzenis bekijken en zien hoe ze onze overdenkingen kunnen stimuleren. Bid alstublieft dat ik iets zinnigs te zeggen zal hebben!
 

Wat betekent synodaliteit?

Synode betekent letterlijk ‘samen op weg’. Een synodale Kerk is inclusief, participatief en naar buiten gericht. De hele bedoeling van het synodaal proces is om van het instituut Kerk weer een beweging te maken van en voor iedereen.

• Het synodaal proces begon met een lokale bevraging in 2021. Alle bisdommen in de hele wereld legden een reeks vragen voor aan medewerkers en gelovigen. 
• Echo’s daarvan werden naar Rome gestuurd en gebundeld in een werkdocument met richtvragen voor de tweede, continentale fase. Bisschoppen en niet-bisschoppen (mannen en vrouwen, met en zonder wijding) wisselden per werelddeel op een synodale, collegiale manier uit over de toekomst van de Kerk met als thema Vergroot de ruimte voor uw tent. 
• Ook daarvan werden echo’s verzameld in Rome en door een team verwerkt tot een werkdocument voor de eerste sessie van de bisschoppensynode in Rome. Anders dan het woord doet vermoeden, waren ook niet-bisschoppen volwaardig lid van de vergadering, voor het eerst in de geschiedenis. 
• Het slotdocument van deze vergadering werd opnieuw in elk bisdom overwogen, terwijl er al volop maatregelen werden genomen om de lokale Kerk inclusiever en participatiever te maken. Voor een derde keer werden echo’s verzameld en werd een werkdocument geschreven. 
• Dat laatste ligt nu voor op de tweede sessie van de bisschoppensynode in oktober 2024. Alle teksten zijn online raadpleegbaar. Transparantie is essentieel in een synodale Kerk!

‘Leren luisteren’, Timothy Radcliffe, Otheo, 192 pagina's, €19,99, ISBN: 9789085287582. Bestel hier.