Geloof, broederlijkheid en medelijden - paus Franciscus [catechese]

Geliefde broeders en zusters, goedendag!

Zoals gezegd is het motto van dit Apostolisch Bezoek “Geloof, broederlijkheid, medelijden”.  Ik denk dat dit drie deugden zijn die goed uw weg als Kerk uitdrukken zowel uw aard als volk, etnisch en cultureel zeer verscheiden, maar tegelijkertijd gekenmerkt door een aangeboren gerichtheid op eenheid en op vreedzaam samenleven. Daarvan getuigen de traditionele beginselen van de Pancasila. Samen met jullie wil ik over deze drie woorden nadenken.

Het eerste is geloof. Indonesië is een groot land, met onmetelijke natuurlijke rijkdommen op het gebied van flora, fauna, energiebronnen en basisgrondstoffen enz. Zo grote rijkdom zou makkelijk vervormd kunnen worden door een oppervlakkige benadering, door hoogmoed en verwaandheid. Daarentegen, wanneer ze benaderd wordt met open hart en geest, kan ze integendeel een oproep van God worden, vanuit zijn aanwezigheid in de kosmos, in zijn leven en in ons leven, zoals de H. schrift ons leert (cfr Gen 1; Sir 42,15-43,33). Het is inderdaad de Heer die dit alles geeft. Er is geen centimeter van het wonderbaarlijke Indonesische grondgebied, geen ogenblik van het leven van elk van zijn miljoenen inwoners of het is een gave van de Heer, teken van de kosteloze en vooruitziende liefde van de Vader. Naar dit alles kijken met bescheiden kinderogen helpt ons geloven en helpt onszelf zien als klein en bemind (cfr Ps 8) en tot het beleven van gevoelens van dankbaarheid en verantwoordelijkheid.

Lees ook

Wat betekent Pancasila, het filosofische fundament van de Indonesische grondwet?

Lees het volledige artikel

Agnes heeft ons daarover gesproken, in verband met onze relatie met de schepping en met de medemensen, vooral met de meest behoeftige, te  leven met een persoonlijke en gemeenschappelijke stijl doordrongen van eerbied, beschaving en menselijkheid, met matigheid en franciscaanse naastenliefde.

Twee druppels water

Na het geloof is het tweede woord van de slogan broederlijkheid. Een dichteres uit de negentiende eeuw heeft een zeer mooie uitdrukking gebruikt om deze houding te beschrijven. Ze schreef dat broeders zijn betekent van elkaar houden door te erkennen dat we “verschillend zijn zoals twee druppels water”; (1) Mooi! Maar het is echt zo. Er bestaan geen twee druppels water die aan elkaar gelijk zijn. Zo bestaan er ook geen twee broers, zelfs geen tweelingen,  die volledig identiek zijn. De broederlijkheid beleven, betekent dan ook elkaar wederkerig aanvaarden door te erkennen dat men gelijk is in het verschil.

Ook dit is een waarde die dierbaar is aan de traditie van de Indonesische Kerk, wat blijkt uit de openheid waarmee zij in relatie treedt met de verschillende realiteiten die haar samenstellen en haar omgeven, op cultureel vlek, etnisch vlak, sociaal en godsdienstig vlak, door de bijdrage van allen te waarderen en door hen weldadig in elke context het hunne te geven.

Broeders en zusters, dit is belangrijk. Immers, het Evangelie verkondigen wil niet zeggen het eigen geloof aan anderen opleggen of van hen afstand nemen. Het wil geen proselitisme zijn. Het wil zeggen de vreugde om de ontmoeting met Christus (cfr 1 Pe 3,15-17) schenken en delen maar altijd met grote eerbied en broederlijke genegenheid voor elkeen. Op dit punt nodig ik jullie uit  steeds zo te blijven: open en vrienden van allen – deze zegswijze hoor ik graag: “hand in hand”, zo verder gaan, zoals don Maxi gezegd heeft  - profeten van verbondenheid, in een wereld waarin schijnbaar de neiging groeit tot verdeeldheid, overheersing en wederkerige  uitdaging( c cfr. Apost aansporing Evangelii gaudium, 67). Hierover wil ik jullie iets zeggen: weten jullie wie in de wereld de grootste verdeeldheid brengt? De grote verdeler, die steeds verdeelt, verdeelt…. Jezus verenigt en die andere verdeelt. Dat is de duivel. Weest waakzaam!

Bruggen van het hart

Het is belangrijk allen te bereiken zoals zuster Rina ons herinnerd heeft, met de wens in Bahasa Indonesia te kunnen vertalen, zowel de teksten van het woord van God , als ook de onderrichtingen van de Kerk om ze toegankelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen. Ook Nicholas heeft het duidelijk gemaakt door de zending van de catechist te beschrijven met het beeld van de “brug” die verbindt. Dat heeft mij getroffen en heeft mij doen denken aan het buitengewoon mooi schouwspel in de grote Indonesische archipel van duizenden “bruggen van het hart”, die alle eilanden verbinden en meer nog de miljoenen van zulke bruggen die alle bewoners verbinden! Ziedaar een ander mooi beeld van de broederlijkheid: een onmetelijk weefsel van draden van liefde die de zee oversteken, hinderpalen overstijgen en elk verschil omhelzen en zo van allen “een hart en een ziel” maken (cfr Hnd 4,32). De taal van het hart, niet vergeten!

Zo komen we bij het derde woord medelijden, dat sterk gebonden is  met  broederlijkheid. Medelijden wil zeggen: lijden samen met de ander, gevoelens delen: het is een mooi woord! Zoals we immers weten bestaat medelijden niet in het uitdelen van aalmoezen aan behoeftige broeders en zusters en hen daarbij uit de hoogte bekijken, vanuit de eigen zekerheid en vanuit de eigen voorrechten. Integendeel, medelijden betekent naaste worden, de ene van de andere door alles op te ruimen wat ons verhindert ons te buigen om echt in contact te komen met wie ter aarde ligt en om hem/haar op te richten en opnieuw hoop te geven ( cfr Enc. Fratelli tutti, 70). Dat is belangrijk: de armoede aanraken. 

Wanneer ik biecht hoor vraag ik aan volwassenen steeds: “Geef jij aalmoezen?” Over het algemeen zeggen ze ja, want het zijn lieve mensen. De tweede vraag is dan: “Wanneer jij een aalmoes geeft, raak je dan de hand aan van de bedelaar? Kijk je hem/haar in de ogen? Of gooi je de muntstukken toe om hem/haar niet aan te raken? Dat is iets dat wij allen moeten leren: medelijden betekent lijden, ondergaan, de gevoelens delen van wie lijdt en hem/haar omhelzen, nabij blijven. En niet alleen dat. Het wil ook zeggen: zorg dragen voor, het bevorderen en meewerken aan de dromen en verlangens naar verbetering en rechtvaardigheid door ook anderen te betrekken  en zo het “net” en de grenzen te verruimen in een grote uitbreiding van de naastenliefde (cfr ib., 203). Dat wil niet zeggen dat men communist moet zijn. Het wil zeggen naastenliefde, het wil zeggen liefde. Er zijn er die bang zijn voor medelijden, omdat men het ziet als een zwakheid – met de ander lijden is een zwakheid. De sluwheid van wie eerst voor eigen zaken zorgt en zich door niets of niemand laat raken wordt dan opgehemeld als was het een deugd omdat men denkt dat zo iemand meer verlicht en vrijer is. 

Spijtig herinner ik mij een zeer rijk iemand in Buenos Aires, die de ondeugd had van te nemen, te nemen, te nemen, steeds meer geld. Hij is gestorven en heeft een enorme erfenis nagelaten. De mensen hadden als commentaar: “De sukkel, ze hebben de lijkkist niet kunnen sluiten. Hij wilde alles nemen, maar heeft niets meegenomen. Het doet glimlachen, maar vergeet één zaak niet: de duivel komt binnen langs de zakken! En het is waar. Het feit om rijkdom als een verzekering te beschouwen, is een misleidende benadering van de werkelijkheid. 

Wat de wereld voorthelpt, zijn niet interestberekeningen die meestal ontstaan uit het vernietigen van de schepping en het verdelen van de gemeenschap - maar de naastenliefde die zich geeft, die helpt vooruit: naastenliefde die zich geeft. Medelijden verduistert niet de realistische kijk op het leven. Integendeel, het doet de dingen beter zien. Met de ogen van het hart ziet men de dingen beter. Ik wil het herhalen: weest waakzaam en vergeet niet: de duivel komt binnen langs de zakken! De inkom van deze kathedraal vat in de architectuur, goed samen wat we over Maria gezegd hebben. Hij wordt recht gehouden door een kolom waarop een beeld van Maria geplaatst is. Zo wordt de Moeder van God een voorbeeld van geloof. Door haar eenvoudig “ja” (cfr Lc 1,38) houdt zij heel het gebouw van de Kerk recht. Haar zwakke lichaam geleund op de kolom, op de rots die Christus is, lijkt samen met Hem het gewicht van het hele gebouw te dragen. (…)…Maria verschijnt vervolgens als beeld van broederlijkheid door langs de hoofdingang alle bezoekers welkom te heten. Moeder doet het onthaal. Tenslotte is ze ook een beeld van medelijden. Zij waakt en beschermt het volk van God dat, met vreugde en leed, moeilijkheden en hoop, zich verzamelt in het huis van de Vader. Zij is de moeder van het medelijden.

Geliefde broeders en zusters, ik vind het fijn dit gesprek af te ronden door te hernemen wat de Heilige Johannes Paulus II, hier enkele tientallen jaren geleden op bezoek, heeft gezegd zich richtend tot bisschoppen, priesters, mannelijke en vrouwelijke religieuzen. Hij citeerde een vers uit de psalm: “verheugd zijn de vele eilanden” (Ps 97,1). En hij nodigde zijn toehoorders uit dat waar te maken “door getuigenis af te leggen van de vreugde om de Verrijzenis en door hun leven (…) te geven zodat ook de meest verwijderde eilanden  “blij” zouden zijn bij het horen van het Evangelie, waarvan jullie de ware verkondigers, leraren en getuigen zijn” (Ontmoeting met de Bisschoppen, de clerus en de religieuzen van Indonesië, Jakarta, 10 Oktober 1989).

Ook ik hernieuw deze aansporing aan jullie en ik moedig jullie aan jullie zending verder te zetten sterk in het geloof, open voor allen in broederlijkheid en nabij elkeen in medelijden. Sterk, open en nabij. Met de kracht van het geloof. De openheid om allen te ontvangen, allen! Ik ben zo sterk getroffen door die parabel uit het Evangelie, wanneer de genodigden voor de bruiloft niet wilden komen. Wat deed de Heer? Werd hij boos? Neen. Die man had iets begrepen en stuurt zijn knechten: “Gaat naar de kruispunten der wegen en brengt allen binnen, allen, allen. Allen binnen dat is de mooie stijl van het verder gaan met de broederlijkheid, met medelijden, met verbondenheid….Allen. Ik denk aan de vele eilanden, vele eilanden….En de Heer zegt tot de goede mensen, tot jullie: “Allen? Allen” – “Maar Heer, deze en gene…” – “Allen, allen”. Immers, de Heer zegt: “goeden en slechten”, allen.

Ook ik hernieuw aan jullie deze aansporing en moedig jullie aan verder te gaan met jullie zending, sterk in het geloof, open voor allen in broederlijkheid en nabij aan elkeen in medelijden. Geloof, broederlijkheid en medelijden. Drie woorden die ik jullie laat en jullie zullen er over denken. Geloof, broederlijkheid en medelijden. Ik zegen jullie, ik dank jullie voor al het goede dat jullie dagelijks doen op al deze mooie eilanden! Ik bid voor jullie. Ik bid maar, ik vraag ook, wilt voor mij bidden. En blijft waakzaam voor één zaak: bidt voor en niet tegen! Dankjewel.

• Vertaald uit het Italiaans door Marcel De Pauw msc