Pastorale dienst van AZ Monica wegbezuinigd. Pastor Kelly Kaesberry schetst het verlies [standpunt]

#1 'De pastorale dienst is niet meer van deze tijd'

We leven niet meer in de jaren vijftig, was naar verluidt de teneur na het vertrek van ons team. Terecht punt – we leven inderdaad niet meer in de jaren vijftig. Maar dat geldt ook voor de pastorale dienst.

Het idee dat pastorale zorg achterhaald is, doet weinig recht aan de complexe en dynamische realiteit van ons werk. Zorginstellingen evolueren continu, en dat geldt ook voor pastoraal medewerkers. Ons beroep staat nooit stil; we navigeren door de uitdagingen van de moderne wereld, wat innovatie en aanpassing vereist.

Lees ook:

Een katholieke zorgpastor op de kamer? Drie experten over uitdagingen en kansen vandaag

Lees het volledige artikel

Spirituele zorgverleners nemen hun verantwoordelijkheden serieus en ontwikkelen zich voortdurend door onder meer cursussen, e-learnings en symposia te volgen. Dat doen zij niet alleen voor hun eigen groei, maar vooral voor de mensen die zij met liefde en zorg dienen. Ze zijn betrokken bij interreligieuze dialoog, holistische zorg en palliatieve ondersteuning, en werken vaak nauw samen met collega’s uit andere vakgebieden. Ziekenhuizen bewegen mee met de tijd, en het is van groot belang dat ook de pastorale dienstverlening blijft evolueren. Wat vooral nog blijft steken in de jaren vijftig, is de beeldvorming van ons beroep. We blijven hoopvol.

#2 'Pastoraal werk beperkt zich tot (christelijke) religie'

De pastorale dienst is iets voor ouderen, want jongere mensen geloven niet meer. Tijd om een tweede misverstand weg te nemen: we zijn er voor iedereen. En we houden ons zeker niet alleen bezig met religie.

De term ‘pastor’ verwijst naar een geestelijke zorgverlener in de katholieke of protestantse traditie. In Nederland wordt de term ‘geestelijk verzorger’ gebruikt. In Vlaanderen veranderen pastorale diensten steeds vaker hun naam in ‘dienst zinzorg’ of ‘dienst spirituele zorg’. Op die manier willen ze een herkenbare en inclusieve omgeving creëren. Ook de internationale term ‘chaplain’ wint aan populariteit. Maar welke naam we ook kiezen, pastores zijn spirituele zorgverleners die zich richten op hedendaagse levensvragen en de diepere betekenis van het bestaan

We gaan ervan uit dat iedereen spiritueel is, want zelfs de meest sceptische agnost zoekt naar zin. En zelfs al werken we vanuit een christelijke basis, het is niet onze taak om mensen een bepaalde religie op te dringen. We zijn er voor alle mensen, om hen te ondersteunen en te inspireren bij het (her)ontdekken van hun eigen innerlijke krachtbronnen.

#3 Ziekenhuispastores zijn vrijwilligers van de kerk

Bent u een vrijwilliger van de kerk? Een hardnekkig misverstand dat vooral in België soms nog leeft. Het antwoord is nee. De ziekenhuispastor aan het bed is een zorgprofessional die doorgaans een academische opleiding heeft afgerond.

De wereld om ons heen verandert voortdurend, en ons beroep gaat hierin mee. De tijd dat pastoraal medewerkers vrijwilligers van de kerk waren, ligt achter ons. Moderne spiritueel zorgverleners zijn professionals die de geestelijke behoeften van patiënten ondersteunen. Ze zijn verbonden aan specifieke organisaties en hebben doorgaans een theologische master of een vergelijkbare opleiding afgerond. Ook volgen ze regelmatig cursussen om hun kennis up-to-date te houden.

Levensbeschouwelijke professionals zijn een integraal onderdeel van het werkveld waar ze zich bevinden. Tegelijkertijd voelen ze zich verbonden met een rijke traditie. Patiënten komen naar ons toe voor religieuze rituelen, maar ook om hun frustraties en woede over de kerk te delen. Dat alles schept ruimte voor verbinding en begrip. Onze core business is presentie, oprecht luisteren naar patiënten op kwetsbare momenten in het leven, en hen daarbij de nodige ondersteuning bieden.

Het besef dat zorgpastores experts zijn in hun vakgebied, dringt helaas maar mondjesmaat door. Wanneer ons waardevolle werk wordt gereduceerd tot ‘een luisterend oor’, lijkt het gemakkelijk door vrijwilligers te kunnen worden vervangen. Beroepsverenigingen, zoals de Vlaamse beroepsvereniging voor zorgpastores, spelen daarom een essentiële rol in de erkenning en verdere professionalisering van ons beroep. Zo kunnen we nog beter inspelen op de behoeften van de mensen die aan onze zorg toevertrouwd zijn.

#4 'Pastores staan vooral aan het sterfbed'

Ik ga toch nog niet dood?, vragen mensen soms als de zorgpastor opduikt. Afscheid nemen, rituelen rond sterven en rouwbegeleiding zijn belangrijke en aspecten van ons werk. Maar we begeleiden mensen ook bij het hervinden van hun levenskracht.

Onderzoek van UZ Leuven toont aan dat pastores vaak in contact staan met mensen met kwetsbaarheid en eindigheid. Bij 71% van de overleden patiënten was een pastor betrokken, en bijna de helft van de contacten gebeurt bij mensen die dat jaar nog zullen overlijden (Emmanuel Wybo, Heeft een pastoraal contact positieve financiële implicaties? Case study van de pastorale dienst in UZ Leuven, masterproef 2019-2020). Dat toont het belang van pastores bij ernstig zieke en stervende mensen, die behoefte hebben aan spirituele steun.

Toch zijn pastoraal medewerkers er niet alleen voor afscheid en rouw. Ze ondersteunen mensen vooral op breukmomenten, wanneer ze worden geconfronteerd met hun kwetsbaarheid. Zulke momenten zijn inherent aan het leven, en kunnen iedereen overkomen. Van de fietser die uitglijdt tot de zakenman die zijn leven na een diagnose in duigen ziet vallen. Kortom: we zorgen voor stervenden, maar helpen onze patiënten ook graag om het leven weer te omarmen.

#5 'Religie hoort niet thuis in een modern ziekenhuis'

Een vijfde misverstand: religie of spiritualiteit horen niet thuis in een modern ziekenhuis. Omdat religie een privézaak is die moet worden geweerd uit het publieke domein, ofwel omdat spiritualiteit en wetenschap niet samengaan.

Als we de patiënt centraal stellen, is het van groot belang dat mensen zich comfortabel en veilig voelen in een ziekenhuis. Een warme en uitnodigende omgeving, waar patiënten hun zorgen kunnen delen en toegang hebben tot een stille ruimte, is essentieel. Neutraliteit van het publieke domein hoeft dan ook niet te betekenen dat religie of spiritualiteit niet welkom zijn. Het kan ook een kans zijn om levensbeschouwingen een gelijke plaats te geven en de dialoog te stimuleren. Voor veel mensen is zingeving een bron van kracht en troost. Onderzoek van neuroloog Steven Laureys toont dat spirituele praktijken zoals meditatie onze geestelijke en emotionele gezondheid kunnen ondersteunen. Ziekenhuizen die daar ruimte aan bieden, versterken de kwaliteit van de zorgomgeving en helpen patiënten om zich gesteund en gewaardeerd te voelen.

#6 'De pastorale dienst levert niets op'

De voornaamste reden voor het verdwijnen van onze pastorale dienst lijkt het kostenplaatje te zijn. Zeker als er geen subsidie is, denken directies al snel dat een spiritueel zorgteam meer kost dan het oplevert. Maar is dit wel de juiste maatstaf? Is de waarde van zorg niet ook op andere manieren te meten dan louter financieel?

In de afgelopen jaren hebben wij met veel zorg het holistische mensbeeld uitgedragen in lezingen en trainingen. We benadrukten het belang van aandacht voor alle vier de dimensies van het menszijn. Verplegend personeel richt zich vaak op de fysieke gezondheid, maar ook de psychische, sociale en spirituele dimensies zijn van groot belang en beïnvloeden elkaar. Wanneer een patiënt vastloopt in het rouwproces of moeite heeft om zijn situatie betekenis te geven, kan dat zijn welzijn nadelig beïnvloeden. Mensen die zich goed in hun vel voelen, genezen vaak sneller, wat de kracht van holistische zorg onderstreept.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt spirituele zorg als een essentieel aspect van algemene zorg. Onderzoek wijst uit dat spirituele en pastorale zorg aanzienlijke voordelen oplevert voor patiënten, hun naasten en zorgverleners. Hoewel niet alle studies grondig ingaan op het financiële aspect, is er een duidelijke correlatie tussen een verbeterde kwaliteit van zorg, hoge patiënttevredenheid en een effectieve integratie van pastorale zorg. Dat kan op zijn beurt gevolgen hebben voor overheidssubsidies en aanbevelingen binnen zorginstellingen. Spirituele zorg is dus op langere termijn winstgevend voor iedereen.

Schuif de pastoraal werker niet zomaar aan de kant

'Wat hebben jullie toch een prachtig beroep', horen we vaak. En dat is helemaal waar. Als pastoraal medewerker krijg je de unieke kans om mooie, onverwachte ontmoetingen te beleven. Soms daalt er zelfs spontaan een stukje hemel op aarde neer, bijvoorbeeld wanneer iemand je openhartig zijn levensverhaal toevertrouwt. Dat blijft een cadeautje.

Zorgpastores worden vaak ondergewaardeerd en botsen dikwijls op tegen vooroordelen. Dat neemt niet weg dat ons werk onmisbaar is, zelfs als sommigen dat niet willen zien. Spiritueel zorgverleners zijn geen overbodige kers op de taart. Ze zijn een onmisbaar onderdeel van het zorgteam en dragen bij aan het herstel van patiënten.

Het team dat we ooit hadden, is niet meer, maar de erkenning van ons vakgebied blijft cruciaal. Wanneer een zorginstelling besluit haar pastorale dienst te beëindigen, raakt dat het hele ziekenhuis. Dit is niet slechts het wegsaneren van overbodige of verouderde diensten; het betekent het verlies van toegewijde professionals met een unieke en onvervangbare expertise.

Mensgerichte zorg is te vergelijken met een stoel met vier poten: de fysieke, sociale, psychische en spirituele dimensie. Als één van deze poten wegvalt, raakt de volledige stoel uit balans. Dit is wat er gebeurt wanneer zorginstellingen gaan snijden in de spirituele zorg. Essentiële behoeften van patiënten worden dan niet langer erkend of vervuld.

Dringende oproep

Juist nu is het belangrijk te voorkomen dat er een precedent ontstaat. Vandaar een dringende oproep aan zorginstellingen: schuif de pastorale dienst niet zomaar aan de kant.

Als spiritueel zorgverleners niet langer deel uitmaken van het het warme hart van het ziekenhuis, wie zal zich dan nog bekommeren om de diepere levensvragen van patiënten? Wie heeft er straks nog tijd en aandacht om naast het bed te zitten en echt te luisteren? Mensen die zich gehoord en gezien voelen, herstellen niet alleen sneller, maar beter. En dat is uiteindelijk grote winst voor iedereen.

Auteur: Kelly Keasberry