Waarom vieren wij Kerstmis op 25 december?
Veel christenen (maar lang niet allemaal) vieren wereldwijd op 25 december de geboorte van Jezus. Maar wat is de juiste oorsprong van dit feest, dat in Oost en West bovendien op een verschillende datum gevierd? In de oosterse, vooral orthodoxe Kerken, wordt Kerstmis omstreeks 6/7 januari gevierd. Dat is meteen een indirecte aanduiding van het feit dat de Bijbel zelf geen directe aanwijzingen geeft over de juiste geboortedatum van Christus. Ook de kerkvaders Irenaeus (130-200), Tertullianus (160-225) en Origines van Alexandrië (165-264) net zo min als zovele anderen geven een exacte geboortedatum. Origines van Alexandrië noemt het vieren van verjaardagen zelfs een heidens gebruik. Dat gebrek aan informatie over de juiste geboortedatum van Jezus staat in schril contrast met de belangstelling en het belang van de eerste christelijke gemeenschappen voor de laatste dagen van Jezus. Daarover weten wij zeker dat Hij gekruisigd werd in de periode dat de joden hun paasfeest vieren en een lam slachten. Bovendien zijn er voldoende Bijbelse aanwijzingen dat het Laatste Avondmaal gehouden werd op de 14de of de 15de van de maand Nissan. De volgende dag werd Jezus gekruisigd.
Volgens bijbelarcheologen begonnen christenen zich pas later vragen te stellen over de oorsprong van Christus.
Wat schrijft de Bijbel?
Paulus en Marcus spreken niet over de geboorte van Jezus. De evangelisten Matteüs en Lucas doen dat wel, maar geen van beide geeft een exacte datum. Zelfs in het apocriefe evangelie van Thomas en het proto-evangelie van Jacobus wordt geen geboortedatum gegeven. Pas omstreeks 200 schrijft Clemens van Alexandrië dat de geboorte van Jezus door christenen op verschillende datum gevierd wordt. De oudste vermelding van 25 december als zijn geboortedatum vinden we in een Romeinse kalender uit het midden van de 4de eeuw, die een overzicht biedt van de sterfdata van verschillende bisschoppen en martelaren en bij 25 december vermeldt: Natus Christus in Betleem Judeae.
Heidense oorsprong?
Volgens bijbelarcheologen zijn er twee verklaringen waarom de geboorte van Christus op 25 december gevierd wordt. De eerste, en meest gangbare is, dat de christenen een heidens gebruik gechristianiseerd hebben. De Romeinen vierden hun midwinterfeest op het einde van de maand december en ook de ‘barbaarse’ volkeren uit die tijd in Noord- en West-Europa hielden rond die tijd vieringen. De Romeinse kezier Aurelianus voerde in 274 het feest van de geboorte van Sol Invictus in op 25 december. Het gebruik om Kerstmis op 25 december te vieren zou hier zijn oorsprong vinden. Een argument om die theorie te ondersteunen, kan men vinden bij Ambrosius (339-397), die Christus omschrijft als de ware zon. Omstreeks de 12de eeuw lijkt algemeen aangenomen dat Kerstmis zijn oorsprong vond in het heidense feest, een theorie die tot op vandaag de dag verdedigd wordt.
Maar volgens andere theologen wordt die theorie te gemakkelijk en los van de historische werkelijkheid aanvaard. Allereerst is er het feit dat de eerste aanduidingen van de kerstdatum (omstreeks 200) en de eerste vermeldingen van de viering daarvan (uit 250-300) dateren uit een periode dat de christenen zich juist sterk afzetten tegen de heidense gebruiken.
In de eerste eeuwen van het christendom gingen christenen zwaar gebukt onder de vervolging en distantieerden zij zich juist van alle heidense religieuze gebruiken als offers, spelen en verlofdagen.
Pas nadat keizer Constantijn zich tot het christendom bekeerde, komt daarin verandering, maar tegen die tijd lag de kerstdatum meer dan waarschijnlijk al vast. Maar er is nog een andere versie, die volgens een aantal theologen aannemelijker is. Omstreeks 200 na Christus berekende de kerkvader Tertullianus dat de veertiende van de maand Nissan - de dag waarop Jezus volgens het evangelie van Johannes gekruisigd werd - overeen kwam met 25 maart volgens de Romeinse kalender. Die datum zou ook de datum zijn van de conceptie van Jezus en hij valt net negen maanden voor 25 december. Die dubbeldatum 25 maart is waarschijnlijk de sleutel om te begrijpen waarom de geboorte op 25 december gevierd wordt. Ook Augustinus lijkt vertrouwd met de associatie tussen beide gebeurtenissen. Van Jezus wordt aangenomen dat Hij ontvangen werd op 25 maart, de datum waarop Hij ook geleden heeft. Ook in de oosterse traditie worden beide data geassocieerd. Maar daar neemt men niet de datum van de 14de van de maand Nissan als uitgangspunt, maar wel de veertiende van de eerste lentemaand (Artemisios) volgens de Griekse kalender. Die dag is 6 april, exact negen maanden voor 6 januari.
In Oost en West werd dus dezelfde logica gevolgd, maar komt men – omdat men van mening verschilt over de startdatum – tot twee verschillende resultaten.
Die visie wordt versterkt door de joodse Talmoed. In de Babylonische Talmoed staat een dispuut beschreven tussen twee rabbijnen waarin juist deze discussie centraal staat. Daarbij zegt een van de joodse geleerden: In Nissan werd de wereld geschapen, in Nissan werden de patriarchen geboren en met Pasen werd Isaac geboren ... en in Nissan zullen onze voorvaderen gered worden, in de tijd die komt.
Bron: BibleReview
