Waarom Teresa van Avila nog altijd actueel is

Weinigen krijgen 500 jaar na hun geboorte nog zo veel aandacht als Teresa van Avila, geboren als Teresa de Ahumada y Cepeda, ook gekend onder haar kloosternaam Teresa van Jezus. In onze streken ook wel de grote Teresia genoemd, om haar te onderscheiden van de kleine Theresia, Thérèse van Lisieux.

Wat maakt Teresa na een half millennium nog relevant?

• Authentiek en gedetailleerd verhaal over hoe een leven van diepe verbondenheid en vriendschap met God eruit kan zien.
• Praktische en herkenbare raad en troost voor mensen die de weg van het gebed willen gaan.
• Als weinig anderen beschrijft ze de mystieke inwerking van God op de mens wanneer die zich voor God openstelt en ook de omvorming van het hele persoonlijke leven die dat teweegbrengt.
• Sterke getuigenis over hoe gebed en inzet in een leven samengaan en elkaar nodig hebben.

Leven

1. Geboren in Ávila op 28 maart 1515. Ademt de zelfbewuste christelijke lucht in van het 16e-eeuwse Spanje. In een zoektocht naar echte innerlijke vernieuwing zet Spanje zich af tegen Joden, moslims en protestanten. Er is ook veel uiterlijke praal. Door de plundering van Zuid-Amerika beleeft Spanje zijn Gouden Eeuw. God komt Teresa tegemoet in ontmoetingen met mensen en in boeken. Op haar 20ste treedt ze in in het klooster van de Menswording in Avila.
    
2. 20 jaar van innerlijke strijd volgen. Ze probeert zich een leven met God eigen te maken, op haar manier, op eigen kracht. En ze probeert tegenstrijdige loyaliteiten tegenover God en tegenover haar vele vriendschappen te verzoenen. Telkens opnieuw stoot ze op haar onmacht. Geestelijk voelt ze zich niet goed genoeg voor een vriendschappelijke omgang met God. En ook fysiek stuit ze op barrières. Jarenlang is ze zwaar ziek. Op zeker ogenblik waant men haar zelfs dood. Teresa beschrijft die strijd onverbloemd in haar autobiografie. Het maakt haar tot een menselijke, herkenbare en toegankelijke heilige.
    
3. Woelige periodes en enkele diepe geestelijke ervaringen wisselen elkaar af. In 1554 leidden die de 39-jarige Teresa tot haar definitieve overgave aan God. Ze is letterlijk en figuurlijk moegestreden. Ze leert dat ze niet op eigen kracht in staat is haar onmacht te overwinnen. Ik verwachtte niets meer van mezelf. Al mijn vertrouwen stelde ik in God. L9,3
    
4. De liefde van God die Teresa in zichzelf ontdekt, zoekt een weg naar buiten. In 1562 sticht ze het Sint-Jozefsklooster om te komen tot een nieuwe vorm van kloosterleven. Via armoede en innerlijk gebed wil Teresa naar de kern van het christelijke leven gaan. Dat is de bron van Gods eigen leven die opwelt in ons hart en beleefd wordt als een persoonlijke vriendschapsrelatie met de mensgeworden God.
    
5. Na de 1ste stichting reist ze 20 jaar lang door Spanje om vrouwen- en mannenkloosters te stichten. Met succes ondanks vele moeilijkheden. Reizen was namelijk niet eenvoudig in die tijd. Bovendien zijn er menselijke tegenkantingen en zelfs verdachtmakingen tegenover de inquisitie. De tijdsgeest liep niet hoog op met vrouwen en ook niet met mensen die zich zelfbewust beriepen op eigen religieuze ervaring.
    
6. Teresa schrijft ongelooflijk veel brieven. Vaak tot midden in de nacht. Om geestelijke raad te geven, maar ook om praktische zaken te regelen voor de vele stichtingen. De e-mails van eind 16de eeuw. Daarnaast schrijft ze in opdracht van haar biechtvaders verschillende meesterwerken over het gebed en over haar eigen mystieke ervaringen en leven.
    
7. Op 4 oktober 1582 sterft ze totaal uitgeput in Alba de Tormes. Ze is dan 67 jaar.
    

Spiritualiteit

• Weg van het inwendig gebed. Teresa’s leven is groeien in gebed. En Teresa’s bidden is zo menselijk als het leven zelf. Bidden is voor haar geen verstandelijke activiteit of morele plicht. Het is in de eerste plaats een levende relatie onderhouden met de mensgeworden God. Inwendig bidden begint voor Teresa met de inspanning om zich Jezus innerlijk aanwezig voor te stellen. Naar ik meen, is inwendig bidden niets anders dan omgaan met een vriend: je weet je door hem bemind, je bent vaak met hem alleen. L8,5
   
• Aardworm. Teresa spreekt herhaaldelijk over zichzelf als een onwelriekende aardworm, als onbekwaam, als armzalig. Tegelijkertijd was ze tegen de tijdgeest en de inquisitie in heel zelfbewust over de waarde van haar religieuze ervaringen. Hoe valt dat te rijmen? En hoe valt het te rijmen met het belang dat wij vandaag hechten aan eigenwaarde? Het sleutelwoord is nederigheid. Hoe meer ervaringen je krijgt van Gods grootheid en liefde, hoe duidelijker wordt je eigen beperktheid en falen. Tot je uiteindelijk jezelf toelaat om arm én zalig tegelijk te zijn. Het is net in je beperktheid dat Gods grootheid in je leven kan binnenbreken.
   
• Raad en troost op de weg van het gebed. Als biddende mens schrijft Teresa voor vrouwen en mannen die willen bidden. En die net zoals zij ervaren hoe moeilijk dat soms is. Teresa gaat de moeilijkheden niet uit de weg, maar beschrijft ze openhartig en soms geestig. Dat troost en bemoedigt. Haar goede raad getuigt van mensenkennis én Godskennis. Het laatste middel [tegen de verstrooidheid] dat ik uiteindelijk na jaren moeizaam zoeken vond… is er niet meer belang aan te hechten dan aan een krankzinnige. Laat de verbeelding haar koppigheid. God alleen kan die wegnemen. L17,7
   
• Mystiek. Teresa is bij sommigen bekend omwille van haar visioenen en andere bijzondere mystieke genaden. Zelf relativeert ze die. Weliswaar hebben ze haar op een bepaald moment de moed gegeven om vastberaden te kiezen voor God. Maar toch zijn het voorbijgaande fenomenen. De kern van de mystieke Teresa is dat het geloof voor haar ervaring is geworden. Het is een ontmoeting met de levende God, die ervaarbaar leven schenkt en die in toenemende mate de leiding van het persoonlijke leven overneemt.
   

Werken

• In Het boek van mijn leven vertelt Teresa het verhaal van haar leven vanaf haar kinderjaren tot en met de stichting van het Sint-Jozefsklooster in 1562. Ze legt verantwoording af over haar gebedservaringen, die vooral een tocht naar het diepste innerlijke zijn. 
• Bijna gelijktijdig met haar autobiografie ontstaat Weg van volmaaktheid. Omdat de inquisitie veel religieuze boeken heeft verboden, neemt Teresa het initiatief om haar medezusters te onderrichten. Hoewel Teresa schrijft voor een kleine groep karmelietessen biedt dit boek wijsheid en inzichten voor iedereen die de weg van het gebed wil gaan.
• Kloosterstichtingen is het reisverhaal dat Teresa bijhoudt tijdens haar omzwervingen door Spanje tot en met haar laatste levensjaren. Anekdotes, geestelijke raad en allerlei avonturen tonen het grote schrijftalent van Teresa. Hoewel het op het eerste gezicht een weinig geestelijk boek is, lees je tussen de lijnen een sterke getuigenis van hoe gebed en inzet in een leven samengaan en elkaar nodig hebben.
• Haar meesterwerk Innerlijke Burcht uit 1577 legt systematisch de geestelijke groei van de mens uit. Het is een tocht van geestelijke verdieping en verinnerlijking, van de buitenkant naar het centrum van ons wezen dat ze vergelijkt met een burcht. Daar wacht God de mens op om hem te vervullen met zijn liefde.
• De helft van Teresa’s nagelaten geschriften bestaat uit briefwisseling. Met de koning, bisschoppen, vrienden, religieuzen, familieleden. De brieven tonen haar rijke en veelzijdige persoonlijkheid die ver boven de middelmaat uitsteekt. Humor en fijn menselijk inzicht zijn nooit ver weg.
   

Verder kennismaken met Teresa van Avila

• Teresa van Avila en haar tijd (pdf)
• Virtueel bezoek aan bijzondere plaatsen van Teresa (Spaans, Engels, Frans)

Films over Teresa van Avila

• Molina Josefina. Teresa de Jesús. Spaanse tv-serie in 8 afleveringen met Concha Velasco als Teresa. 1984. Bekijk in het Spaans zonder ondertitels.
• Bronnen blijven altijd nieuw: Teresa van Avila. Braambos, 2014. 
• Docu met de generale overste van de ongeschoeide karmelieten. KTO, 2014. In het Frans. 
   

Boeken van en over Teresa van Avila

• Alvarez Tomas. Ik ben van U. Bloemlezing uit de geschriften van Teresa van Avila. Carmelitana, 2014. Geschikt als kennismaking én samenvatting. Met inleidingen bij elk werk en thematische hoofdstukken. Meer dan een gewone bloemlezing.
• Johannes Schiettecatte (red.). Dorst naar het Absolute: in dialoog met Teresa van Avila. Carmelitana
• Teresa van Avila. Het boek van mijn leven. Carmelitana. Met een goede inleiding over leven en leer van Teresa.
• Teresa van Avila. Uw brieven beuren mij op. Carmelitana. Bloemlezing uit de brieven geselecteerd door Carlos Noyen. 
• Teresa van Avila. Weg van volmaaktheid en kleinere werken. Carmelitana.
• Teresa van Avila. Innerlijke burcht en gewetensbrieven. Carmelitana. Met een goede inleiding over de historische en geestelijke context.
• Teresa van Avila. Kloosterstichtingen. Carmelitana.
• Marcelle Auclair. Gods dolende edelvrouwe: leven van Teresia van Avila, 1515-1582. Carmelitana, 1981. In romanvorm geschreven biografie.
• Medwick Cathleen. Teresa van Avila: Een spirituele biografie. Ten Have.

Met dank aan P. Carlos Noyen, karmeliet