Aan deze heilige dankt het Rode Kruis zijn naam en symbool

Het is een populaire kwisvraag: wie was de oprichter van het Rode Kruis? Dat was de Zwitserse bankier Henri Dunant, in 1863. Voor de naam en het symbool baseerde hij zich op de Zwitserse vlag, zo wordt aangenomen. Wit werd rood en rood werd wit. Maar minder geweten is dat ook de heilige Camillus de Lellis(foto) en zijn volgelingen een belangrijke inspiratiebron waren.

Een intrigerend verhaal in 7 afleveringen dat drie eeuwen overspant.

1. De geboorte van een soldaat

Nabij Pescara, Italië, wordt in 1550 Camillus De Lellis geboren. Zijn moeder sterft jong, zijn vader zwerft rond als militair. Op jonge leeftijd wordt ook Camillus soldaat. Als zijn regiment wordt opgeheven — hij is pas 24 — gaat hij als ziekenverzorger werken, wat gezien zijn licht ontvlambaar karakter en ongebreidelde goklust (nog) niet de job van zijn leven blijkt te zijn.

2. Bekeerd bij de capucijnen

Camillus verzeilt in armoede en kampt met een oorlogswonde aan zijn been die niet wil genezen. Hij overleeft door klusjes uit te voeren voor capucijnen die in Manfredonia (200 km zuidwaarts) een klooster bouwen. Onder hun invloed komt de kentering. Camillus de Lellis betert zijn leven en wordt een devoot gelovige. Hij wil ook intreden bij de capucijnen, maar door zijn oorlogswonde blijkt dat onmogelijk. Het leven van Camillus de Lellis neemt niettemin een beslissende wending.

3. Ziekenzorg in Rome

Camillus verkast naar Rome en gaat er werken in een hospitaal voor ongeneeslijk zieke patiënten, het San Giacomoziekenhuis. Zijn eigen wonde geneest er. Hij sticht er de Gemeenschap van Dienaren der Zieken — later camillianen genoemd — en snel wordt de orde erkend. In 1584 wordt Camillus op 34-jarige leeftijd door een Engelse bisschop priester gewijd. In 1607 legde hij de leiding van de orde neer om zich geheel toe te leggen op de verzorging van zieken en stervenden. Een gemakkelijke man wordt hij nooit, en het gokken zal hij evenmin helemaal afleren.

4. Heiligverklaring in 1746

Paus Benedictus XIV verklaart Camillus de Lellis heilig in 1746. Hij wordt patroon van de zieken en stervenden, van verpleegkundigen en ziekenhuizen, en van gokkers. De heilige Camillus wordt afgebeeld met een rood kruis op een zwarte soutane. De camillianen leggen naast de drie religieuze geloften (gehoorzaamheid, armoede en kuisheid) nog een vierde gelofte af: de ziekenverpleging als een dienst aan Christus. Camillianen worden ook ingezet om gewonde en zieke soldaten te helpen.

5. De veldslag

Honderd jaar later, 24 juni 1859. In het Italiaanse plaatsje Solferino wordt een bloedige veldslag uitgevochten. Een leger van Fransen en Sardijnen hakt er de Oostenrijkers in de pan gedurende een negen uur durende veldslag. 5.000 mannen liggen dood op de velden, 25.000 zijn ernstig verwond, vooral door bajonetsteken. Medische verzorging is er amper, waardoor nog eens duizenden bezwijken aan hun verwondingen. Onder de getuigen die 's avonds het slagveld overschouwen, is ook een Zwitserse zakenman op doorreis: Henri Dunant (foto). Hij is één van degenen die de plaatselijke bevolking mobiliseert en helpt om de soldaten – ongeacht hun afkomst – te verplegen. Later schrijft hij over die ervaring een boek*. Hij stelt daarin voor een neutrale organisatie op te richten die in oorlogen de gewonden verzorgt. Het idee krijgt bijval over heel Europa.

6. De oprichting

In 1863 komt een vijfkoppig comité samen dat het Rode Kruis opricht. Dunant is één van hen. Vlekkeloos verlopen de vergaderingen niet. Vooral het neutrale karakter van de organisatie - en hoe die neutraliteit tot uiting zal komen - zorgt voor veel discussie.

7. Het symbool

Het Rode Kruis. Zo zal de neutrale internationale hulporganisatie heten. Het symbool sprak voor zich: het rode kruis is de omgekeerde vlag van Zwitserland, als land nog altijd het symbool van neutraliteit in internationale conflicten. Maar het lijdt geen twijfel dat ook de camillianen een inspiratiebron waren. Henri Dunant had na de Slag bij Solferino immers tientallen camillianen in actie gezien, met het rode kruis op hun soutane. Dat hij er nooit openlijk naar verwees, kan te maken hebben met de wens dat het Rode Kruis absoluut neutraal moest zijn.

De orde van de Camillianen telt momenteel wereldwijd zo'n 1.200 leden. Lees meer over deze orde op de website van de Camillianen in Nederland.