Doorkijkje naar God in vijf Byzantijnse mozaïeken

Eerst even het geheugen opfrissen met deze historische kaart, die de opkomst en neergang van het Byzantijnse Rijk tussen de 5de en de 15de eeuw goed in beeld brengt.

Roke~commonswiki

Toen het christendom ontstond, stond het Romeinse Rijk al op zijn hoogtepunt. In 285 na Christus werd het opgedeeld in het West- en Oost-Romeinse Rijk. Dat laatste werd ook Byzantium genoemd, naar de Griekse naam van de hoofdstad. In het Latijn heette de hoofdstad Constantinopel, naar keizer Constantijn die het administratieve centrum verlegde van Rome naar deze nieuwe metropool in het huidige Turkije. Het leek misschien een goede zet om het gigantische rijk bestuurbaar te houden, maar dat draaide even anders uit.

Het West-Romeinse Rijk kwam nadien spoedig ten val, maar het Oosten zou floreren. De Byzantijnse kunst was sterk gericht op religie. Door handelscontacten en veroveringen zijn de typische mozaïeken terug te vinden tot in Italië en Sicilië.

De techniek van de mozaïekkunst was al lang gekend in de Hellenistische cultuur en komt eigenlijk voort uit MesopotamIë (rondom het huidige Irak).

De eerste gekende geglazuurde mozaïektegels dateren 1500 vóór Christus. Maar de Grieken verfijnden de techniek en gingen er ook edel metaal in verwerken.

#1 San Marcokerk, Venetië

De patriarchale kathedrale basiliek van San Marco in Venetië is ronduit indrukwekkend. Zij dateert van rond 1060 en bewaart overblijfselen van de heilige Marcus (in 828 door Venetië geroofd uit Alexandrië, Egypte). De mozaïeken tonen onder meer het Bijbelverhaal van de schepping in de koepel.

#2 San Vitalebasiliek, Ravenna

In de 5de eeuw verlegt het West-Romeinse Rijk zijn hoofdstad naar Ravenna, waardoor de stad opbloeit als nooit tevoren. Maar het rijk krimpt almaar verder in. In de 6de eeuw wordt Ravenna ingepalmd door keizer Justinianus van het Oost-Romeinse Rijk, die nog probeert het oorspronlijke rijk in zijn grootheid te herstellen. Dat zal niet blijvend lukken.

In de San Vitalebasiliek getuigen mozaïekportretten van keizer Justinianus en keizerin Theodora van de verstrengeling van wereldlijke en kerkelijke macht in die tijd. De scène beeldt hun overwinning op de Goten uit. Op de andere mozaïek zien we het verhaal van Abraham, die 3 vreemdelingen ontvangt. Links de lachende Elisabeth en rechts het offer van Isaac.

#3 Palatijnse kapel, Sicilië

De Palatijnse kapel van het Palazzo dei Normanni (Paleis van de Normandiërs) in Palermo op Sicilië, dateert van de 12de eeuw. Het paleis zelf werd gebouwd in de 9de eeuw in opdracht van de Emir van Sicilië. Bovenstaande mozaïek toont Petrus en Paulus op het matje bij keizer Nero. In de koepel van de kerk toornt Christus Pantocrator boven alles en iedereen uit.

#4 Cefalù kathedraal, Sicilië

Deze kathedraal in de gelijknamige Siciliaanse stad Cefalù staat op de UNESCO-lijst van het Werelderfgoed. Op bovenstaande afbeelding zien we Christus Pantocrator, de verrezen Heer die met zijn vrede heerst over de wereld.

#5 Hagia Sophia, Turkije 

De Hagia Sophia (Heilige Wijsheid) werd gebouwd in de 6de eeuw, alweer onder keizer Justinianus. Op bovenstaande afbeelding zien we Maria met Jezus op haar schoot. Deze mozaïek is duidelijk van latere datum, want ze beeldt links van Maria keizer Johannes II Komnenus (keizer van Byzantium van 1118 tot 1143) uit en rechts diens echtgenote keizerin Irene.

In de 15de eeuw werd de kathedraal een moskee. Vandaag is het gebouw een museum.