Solidariteit vandaag is de weg naar een wereld na de pandemie
Geliefde broeders en zusters, goedendag!
Na vele maanden hernemen we onze ontmoeting van aangezicht tot aangezicht en niet langs het scherm. Van aangezicht tot aangezicht. Dat is mooi! De huidige pandemie heeft onze wederkerige afhankelijkheid scherp gesteld: we zijn allen verbonden, de enen met de anderen, zowel ten goede als ten kwade. Bijgevolg moeten wij, om beter uit deze crisis te komen, het samen doen. Samen, niet afzonderlijk, samen. Niet afzonderlijk want dat kan niet!
Of we doen het samen of we doen het niet. Samen moeten we het doen, allen samen, solidair.
Vandaag zou ik dat woord willen benadrukken: solidariteit.
Wederkerige afhankelijkheid
Als menselijk gezin hebben we onze gemeenschappelijk oorsprong in God. We wonen in een gemeenschappelijke woning, de tuin – planeet, de aarde waarop God ons heeft geplaatst en in Christus hebben we een gemeenschappelijke bestemming. Wanneer we dit alles vergeten, dan gebeurt dit: onze wederkerige afhankelijkheid wordt afhankelijkheid de enen van anderen – dan verliezen we de harmonie van wederkerigheid in solidariteit. Zo groeit ongelijkheid en uitsluiting. Het sociale weefsel verzwakt en het milieu vervalt. Het is telkens dezelfde gang van zaken.
Wereldwijd dorp
En toch is het beginsel van de solidariteit, zoals de heilige Joannes Paulus II heeft geleerd (cf. Encycliek Solicitudo rei socialis, 38-40) meer dan ooit noodzakelijk. In een verbonden wereld ervaren we wat het betekent in hetzelfde wereldwijde dorp te wonen. Dit is een mooie uitdrukking: de grote wereld is niets anders dan een wereldwijd dorp, want alles is verbonden. Maar niet altijd veranderen we deze wederzijdse afhankelijkheid in solidariteit.
Het is een lange weg van wederzijdse afhankelijkheid naar solidariteit.
De egoïsmen – individuele, nationale en van machtsgroepen- evenals de ideologische starheid voeden integendeel de structuren van de zonde (ibid., 36).
Solidariteit
Het woord ‘solidariteit’ is wat versleten en soms wordt het slecht geïnterpreteerd. Maar het houdt meer in dan enkele sporadische daden van edelmoedigheid. Het vraagt om de schepping van een nieuwe mentaliteit die denkt in termen van gemeenschap, van voorrang van het leven van allen op het zich toe-eigenen van de goederen door enkelen. (Apostolische exhortatie De vreugde van het Evangelie, 188). Dat betekent solidariteit. Het is niet slechts een kwestie van de anderen te helpen – dat doen is goed, maar het is meer – het gaat om rechtvaardigheid (cf. Catechismus van de Katholieke Kerk, 1938-1940). De wederkerige afhankelijkheid, wil ze solidair zijn en vruchtbaar, heeft stevige wortels nodig in het menselijke en in de door God geschapen natuur. Ze heeft nood aan eerbied voor de aangezichten en voor de aarde.
Toren van Babel
Vanaf het begin waarschuwt de Bijbel. Laten we aan het verhaal van de Toren van Babel denken (cf. Gen 11,1-9). Dat beschrijft wat er gebeurt als we trachten de hemel te bereiken – ons einddoel – maar de band vergeten met het menselijke, met de schepping en met de Schepper. Het is een manier om te zeggen: dit gebeurt telkens wanneer iemand wil opklimmen, opklimmen, zonder rekening te houden met de anderen. Ik alleen! Laten we aan die toren denken. We bouwen torens en wolkenkrabbers, maar vernietigen de gemeenschap. We brengen gebouwen en talen bijeen, maar breken de culturele rijkdommen af.
We willen heren der Aarde zijn, maar richten de biodiversiteit en het ecologisch evenwicht ten gronde.
In een andere audiëntie heb ik jullie verteld over de vissers van San Benedetto del Tronto die dit jaar hier gekomen zijn en mij hebben gezegd: We hebben uit de zee 24 ton afval opgehaald. De helft daarvan was plastiek. Welke idee! Zij vangen niet slechts vissen, maar ook afval en brengen die aan land om de zee te reinigen. Afwezigheid van solidariteit met de aarde en met het ecologisch evenwicht, vernietigt de aarde.
Als een steen meer waard is dan een mens
Ik herinner mij een middeleeuws verhaal dat dit syndroom van Babel – wanneer er geen solidariteit is – beschrijft. Dit middeleeuwse verhaal zegt dat tijdens de bouw van een toren, wanneer een man viel – het waren slaven - en stierf, niemand de stem verhief of ten hoogste zei: Sukkel, hij heeft zich vergist en is gevallen. Maar, wanneer een steen viel, begonnen allen te jammeren. En als iemand schuldig was, werd hij gestraft! Waarom? Een steen was duur om te maken, om voor te bereiden, om te bakken. Er was tijd en arbeid nodig om een steen te maken. Een steen was meer waard dan een mensenleven. Laat elk van ons denken aan wat vandaag gebeurt. Ook vandaag kan iets dergelijks gebeuren.
Als de geldmarkt wat afbrokkelt – we hebben het de voorbije dagen in de kranten gelezen – is dat nieuws voor alle agentschappen. Als duizenden mensen sterven door honger en ellende zegt niemand een woord.
Pinksteren
Pinksteren staat lijnrecht tegenover Babel. We hebben het gehoord bij het begin van de audiëntie (cf. Hnd 2,1-3). De Heilige Geest die in wind en vuur uit den hoge komt, daalt neer op de gemeenschap die in de bovenzaal is opgesloten, en stort over haar de kracht van God uit, dringt hen naar buiten te gaan en aan alle mensen de Heer Jezus te verkondigen. De Geest schept eenheid in verscheidenheid, schept eensgezindheid. In het verhaal van de Toren van Babel is er geen eensgezindheid. Alleen de drang om vooruit te gaan en te verdienen. Daar was de mens een louter werktuig, louter arbeidskracht. Hier, met Pinksteren, is ieder van ons een hulpmiddel, een gemeenschapsinstrument dat dat zich geheel inzet voor de opbouw van de gemeenschap. Sint-Franciscus van Assisi wist het goed. Bewogen door de Geest gaf hij aan alle mensen, ja aan alle schepselen de naam broeder of zuster (cf. Laudato Si, 11; cf. Heilige Bonaventura, Legenda maior, VIII,6: FF 1145). Ook broeder wolf, zo herinneren we ons. Met Pinksteren komt God aanwezig en wakkert het geloof aan van de gemeenschap verenigd in verscheidenheid en in solidariteit. Verscheidenheid en solidariteit eensgezind verenigd, dat is de weg. Solidaire verscheidenheid bezit de antilichamen zodat de eigenheid van ieder – dat is een gave, enig en onherhaalbaar – niet ziek wordt door individualisme, door egoïsme. Solidaire verscheidenheid bezit ook de antilichamen om structuren en sociale ontwikkelingen te genezen wanneer ze ontaard zijn tot systemen van onrechtvaardigheid en onderdrukking (cf. Compendium van de sociale leer van de Kerk, 192).
Bijgevolg is solidariteit vandaag de weg naar een wereld na de pandemie, naar genezing van onze interpersoonlijke en sociale ziekten. Er is geen andere. Ofwel bewandelen we de weg van de solidariteit ofwel wordt het nog erger.
Ik wil het herhalen: uit een crisis komt men niet onveranderd. De pandemie is een crisis. Uit een crisis komt ofwel beter ofwel slechter. Wij moeten kiezen. Solidariteit is precies de weg om beter uit de crisis te komen, niet door oppervlakkige schermutselingen, met wat opsmuk en alles blijft onveranderd. Neen. Beter!
De noden van de anderen
Midden in de crisis stelt een solidariteit geleid door het geloof ons in staat de liefde van God te vertalen in onze wereldwijde cultuur, niet door torens en muren te bouwen – en hoeveel muren worden vandaag niet gebouwd – die scheiding brengen en dan instorten, maar door gemeenschappen te stichten en groeiprocessen te steunen die echt menselijk en stevig zijn. Daartoe helpt de solidariteit. Ik stel een vraag: denk ik aan de noden van de anderen? Laat ieder in zijn hart antwoorden.
Midden in crisis en stormen, daagt de Heer ons uit, Hij nodigt ons uit die solidariteit te wekken en actief te maken die stevigheid geeft, steun en zin nu alles schijnt schipbreuk te lijden.
Moge de creativiteit van de Heilige Geest ons aanmoedigen nieuwe vormen uit te vinden van familiale gastvrijheid, van vruchtbare broederlijkheid en van universele solidariteit.
Dankjewel.
Vertaling uit het Italiaans: Marcel De Pauw msc
