Hoe Sint-Franciscus tot leven komt in encycliek ‘Allen broeders’
Toen die avond op het Sint-Pietersplein de pausnaam van de pas verkozen kerkvorst weerklonk, wist een goede toehoorder 1 ding meteen zeker: deze naam is een programma, een kant en klare beleidsverklaring. Zeven jaar later is de inspiratie die paus Franciscus bij de heilige van Assisi kan putten, nog lang niet op. Integendeel, diens gedachtegoed wint nog aan kracht.
De verwijzingen in de encycliek naar Sint-Franciscus' denken en doen zijn talrijk. Maar ook een aantal persoonlijkheden en ontmoetingen die zich op hun beurt door de heilige lieten inspireren, worden genoemd als inspiratiebron of stimulator.
#1 Fratelli tutti ~ de titel
Om te beginnen komt de titel van de encycliek rechtstreeks uit geschriften van Franciscus van Assisi, die zijn volgelingen - mannen en vrouwen - met zijn wijsheidsspreuken de smaak van het evangelie wilde voorstellen. En de vlag dekt de lading van deze encycliek, die welgemeende broederlijkheid voorstelt als remedie tegen de grote kwaal van deze tijd: het doorgedreven individualisme en zelfs egoïsme, die uiteindelijk leiden tot de totale ontwrichting van samenleving en mensen.
#2 Franciscus en sultan Malik al-Kamil
Paus Franciscus noemt in de encycliek enkele principes. Eén daarvan, die al in veel toespraken naar voren kwam, is dat de concrete werkelijkheid belangrijker is dan de mooie gedachte waaruit ze voortspruit. De daad bij het woord! In die zin verwijst hij naar een historische ontmoeting 800 jaar geleden in Egypte.
In volle kruistocht trok Franciscus toen ongewapend naar de aanvoerder van het vijandige leger, sultan Malik al-Kamil. Beiden hadden onverhoopt een openhartig gesprek, dat hen verrijkte als mens en als gelovige, elk vanuit hun eigen identiteit.
Paus Franciscus schrijft: Het is treffend dat Franciscus aanbeveelde om elke vorm van agressie of wedijver af te leggen en een houding van nederige en broederlijke ‘onderwerping’ aan te nemen ten opzichte van wie een ander geloof aanhangt. Hij voerde geen woordenoorlog over doctrines, maar communiceerde de liefde van God. Hij had begrepen dat God liefde is; wie in de liefde blijft, blijft in God en God blijft in hem. (1 Johannes 4,16) (paragrafen 3 en 4)
> Herlees Relaas van een historische ontmoeting: Franciscus en de sultan
#3 Ontmoeting in Abu Dhabi
In navolging van die historische ontmoeting in Egypte trok paus Franciscus in februari 2019 zelf naar het Arabische land Abu Dhabi, als eerste paus in de geschiedenis. Daar had hij een ontmoeting met grootimam Ahmed el-Tayeb. Samen ondertekenden ze het document Menselijke broederlijkheid, voor wereldvrede en samenleven. Deze ontmoeting herinnerde eraan dat God alle mensen gelijk in rechten, plichten en waardigheid heeft geschapen en hen heeft opgeroepen om als broeders onder elkaar samen te leven. (5)
In zijn inleiding bij Allen broeders schrijft paus Franciscus dat de encycliek de grote thema’s uit dat gezamenlijk ondertekende document herneemt. Hij zal er ook uitvoerig uit citeren in de encycliek.
- Samen met grootimam Ahmed el-Tayeb erkennen we de positieve ontwikkelingen van wetenschap, technologie, geneeskunde, industrie en welzijn, vooral in ontwikkelde landen. Maar we onderstrepen dat er desondanks een ontwrichting van de ethiek plaatsvindt en een verzwakking van spirituele waarden en zin voor verantwoordelijkheid. Dit brengt een gevoel van frustratie, eenzaamheid en wanhoop teweeg [...] Tegenover crisissen die miljoenen kinderen van honger doen sterven heerst een onaanvaardbare internationale stilte. (paragraaf 29)
- Godsdiensten roepen geen gevoelens van haat, vijandigheid of extremisme op. Ze roepen niet op tot geweld of bloedvergieten. Dat zijn afwijkingen van religieuze leer, politiek misbruik en machtsmisbruik van groepen. De almachtige God heeft geen nood aan verdedigers en wil niet dat zijn naam gebruikt wordt om mensen te terroriseren. (285)
- De paus herhaalt de oproep tot vrede, rechtvaardigheid en broederlijkheid uit het document van Abu Dhabi in zijn geheel in paragraaf 285.
> Analyse: Paus en imam lanceren document over broederschap. Wat staat erin?
> Blog van Barbara Mertens: Ontmoeting Franciscus en sultan komt voor onze ogen tot leven
#4 Charles de Foucauld 'en andere broeders'
Helemaal op het einde van de encycliek verwijst paus Franciscus naar andere, ook niet-katholieke, broeders die net als Sint-Franciscus resoluut kozen voor geweldloosheid, nederigheid en broederlijkheid: Martin Luther King, Desmond Tutu, Mahatma Gandhi en vele anderen. (286)
Heel in het bijzonder noemt hij nog de zalige Charles de Foucauld, een mens met een diep geloof, die zich vanuit zijn intense ervaring van God gaandeweg omvormde tot broeder van iedereen.
We citeren verder: Hij gaf zijn ideaal van totale toewijding aan God vorm door zich te identificeren met de laatsten, aan hun lot overgelaten diep in de Afrikaanse woestijn. Daar drukte hij zijn ambitie uit om zich broer te voelen van gelijk welk menselijk wezen en hij vroeg een vriend: Bid de Heer dat ik echt de broer mag worden van alle zielen van dit land. Hij wou de ultieme universele broer zijn. Alleen door zich met de allerlaatsten te identificeren, kon hij broer worden van iedereen.
Op 2 slotgebeden na besluit de paus zijn encycliek met: Moge God dit ideaal in ieder van ons inblazen. Amen. (287)
