Mark Van de Voorde: Kerk, daag mij uit tot persoonlijk antwoord!

Heeft corona mensen religieuzer gemaakt? Ja, volgens Pew Research. Het Amerikaanse opinieonderzoeksbureau hield daarover een enquête in veertien landen. De resultaten verschillen per land. Ook in Europa: hoe zuidelijker, hoe duidelijker de geloofstoename. 16 procent van de Spanjaarden en 15 procent van de Italianen zeggen dat hun geloof een boost kreeg. In België is dat 9 procent, in Nederland 7. De lockdown had in alle landen een positieve impact op het geloof.

Het aantal mensen dat door corona van hun geloof viel, is verwaarloosbaar. Het klopt dus niet dat lijden en last doen twijfelen aan God: waarom laat God dat toe? Door de bank genomen achten gelovigen God helemaal niet verantwoordelijk voor de ellende in de wereld, volgens Pew. Ze vinden bij Hem juist troost tegen de ellende die natuur en medemens hen aandoen.

Kerkpraktijk

Nog verrassender is dat het gemis van kerkgemeenschap en zondagsliturgie geen invloed heeft op het persoonlijke geloof. Te verwachten is wel dat het wegvallen van de ‘gewoonte’ om op zondag ter kerke te gaan, de al jaren dalende kerkgang nog rasser zal doen slinken. Maar het geloof zelf is (voorlopig) niet aangetast. Integendeel, bij een spectaculair aantal geëngageerde en actieve gelovigen is het sterker geworden: bij 49 procent in Spanje, bij 31 procent in België. Mensen kunnen dus gelovig blijven én geloviger worden zonder lijfelijke deelname aan de eucharistie. Corona toonde dat ook ver van de bron en het hoogtepunt van heel het christelijke leven (Lumen Gentium) mensen aan het geloof een plek weten te geven in hun leven. Dat is geruststellend.

Individuele keuze

Het zegt evenwel ook dat het geloof niet alleen een zaak is van samen vieren, maar bovenal van persoonlijke overtuiging. Geloven is per definitie persoonlijk. Je gelooft nu eenmaal zelf. Tot het geloof moet je je dus persoonlijk verbinden. Dat leek nochtans lang niet nodig. Wel of niet geloven was geen punt, wel of niet katholiek zijn, was een onderdeel van het familiale erfgoed. Vandaag vergt geloven wel weer die persoonlijke beslissing, die stap van overgave. We leven in een tijd die de nadruk legt op persoonlijke vrijheid en individuele keuzes. Ook gelovigen delen in die tijdgeest.

Geloven is meer dan ooit een persoonlijke keuze met een persoonlijke invulling.

Verlatenheid en vertrouwen

De eenzaamheid en het isolement tijdens de epidemie hebben dat existentieel doen ervaren. Actieve christenen wisten zich ineens persoonlijk geappelleerd aan hun geloof: wat doe je ermee, nu je er alleen voor staat? Ze konden met hun geloof niet schuilen bij geloofsgenoten. De vraag wat geloven voor hen betekent, klonk harder dan ooit en daagde uit tot een krachtiger antwoord. Als hij zich verlaten voelt, staat de mens onbeschermd tegenover de levensvragen. Opgesloten in de isoleercel van de eigen existentie kan hij er niet van weglopen. Maar, in ’s mensen verlatenheid komt Hij nabij die riep: Waarom hebt Gij mij verlaten? Op die schreeuw volgde overgave. De geschiedenis kent veel voorbeelden van navolging. In het concentratiekamp hebben Dietrich Bonhoeffer, Maximiliaan Kolbe, Titus Brandsma en anderen door de extreme verlatenheid en de totale ontmenselijking diezelfde ervaring gehad. Zo konden ze met een absoluut godsvertrouwen de dood tegemoet gaan.

Vervreemding

De lockdown kunnen wij niet vergelijken met de gruwel van een vernietigingskamp. Toch heeft tijdens de epidemie een mildere en relatieve ervaring van vervreemding mensen geplaatst tegenover zichzelf en God. Als een mene-tekel werd op het netvlies van hun innerlijke oog de vraag geprojecteerd die Christus aan Zijn leerlingen stelde: Maar gij, wie zegt gij dat Ik ben? (Mattheüs 16, 15). Waarom juist nu? Omdat dit de ultieme vraag is die een gelovige zich moet stellen in deze postchristelijke tijd. Ook in de samenleving staat hij alleen met zijn geloof.

De lockdown maakte het maatschappelijke isolement van de gelovige duidelijker.

Interessant is dat Jezus’ vraag aan zijn leerlingen: Maar gij, wie zegt gij dat Ik ben?, komt nadat zij hadden geprobeerd met woorden van anderen te verklaren wie hun Meester wel zou kunnen zijn. Dat toont dat je enige religieuze cultuurbagage moet hebben om zelf een antwoord te verzinnen, maar dat dat niet volstaat. Geloven start in een traditie, maar woorden van anderen zijn nooit de jouwe. Je schroeit je er niet aan. Citeren is geen engageren. In parochies, pastorale eenheden en kerkelijke gemeenschappen zijn we zeer goed in het citeren, vertellen en toelichten van wat anderen hebben gezegd en geschreven over wat geloven is, wie God voor hen is en wat Jezus voor hen betekent. Heel belangrijk uiteraard. Ontbreekt in ons pastorale aanbod niet het vervolg, het persoonlijke antwoord waartoe Jezus Zijn leerlingen uitdaagde? Daar zijn we alvast niet goed in. Dat zien we in de bezinningen en gebedsvieringen van liturgische werkgroepen: allemaal copy-paste van het internet. Veelvuldig gedeelde, tot vervelens toe herhaalde woorden van anderen.

In onze vieringen re-citeren we, in de letterlijke betekenis van het woord: telkens weer zeggen we citaten op.

Onvermogen

Zijn we bang ons geloof eigen woorden te geven? Het is onvermogen. We hebben onvoldoende geleerd het verkondigde geloof te vertalen in een persoonlijke overtuiging. Ongewild joegen onze parochies met al die steeds weer herhaalde woorden van anderen mensen uit de kerk die er een authentiek geloof kwamen zoeken, dat de vragen van de tijd niet mijdt. Meer nog dan het negeren door de seculiere cultuur van het geloof, heeft de christelijke onmacht om overtuigend aanwezig te zijn, het geloof uit de samenleving verbannen. Onze aanwezigheid in de samenleving mist de kracht van getuigenis, want onze geloofstaal is gemaakt voor binnenkerkelijk gebruik zonder vragen van buitenaf. Het onderzoek van Pew Research in veertien landen toont dat mensen in de postchristelijke samenleving sterker worden in hun geloof, als ze de persoonlijke confrontatie aangaan. Die vaststelling kan de kerk uitnodigen meer te doen dan het soigneren van de resterende kerkgangers.

De Kerk zou moeten investeren in een liturgie en in pastorale initiatieven die mensen uitdagen tot persoonlijke antwoorden.

• Deze opiniebijdrage van Mark Van de Voorde verschijnt in Tertio nr. 1.100 van morgen woensdag 10 maart 2021.
• Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.