17 vaste eetbare planten met spectaculair mooie bladeren

Nadat je eerder al eens 22 eetbare bloemen kon ontdekken op Kerknet, gaan we nu op zoek naar vaste eetbare planten met decoratief blad die een plaatsje waard zijn in de siertuin. Plant ze één keer en geniet een leven lang (soms iets minder). ;-) 

Inspiratie haalden we uit eigen tuin en uit dit onovertroffen naslagwerk: Pascal Garbe, Didier Willery. De eetbare siertuin. Noordboek, 2022, ISBN 9789056158705, 318 pagina's. Bib - Bestellen

Plant ze in september-oktober

Bij de meeste tuiniers kriebelt het in de lente, zo rond april-mei, terwijl september-oktober eigenlijk het betere plantseizoen is voor vaste planten. Dat komt omdat vaste planten in het najaar nog volop in groei zijn, terwijl er door regen en dauw meer vocht beschikbaar is dat minder snel verdampt. Vaste planten die je in het najaar plant, kunnen dus nog voor de winterrust goed wortelen zodat ze in de lente een snelle start maken. 

Let op dat sierplanten uit het tuincentrum meer dan waarschijnlijk behandeld zijn met chemische middelen die niet voor consumptie geschikt zijn. Van vaste planten kan je wel oogsten vanaf het tweede jaar. Nog beter is om planten te kopen bij een biologische kweker of om ze zelf op te kweken uit zaad. 

Legende:

• Z: zonnige standplaats, meer dan 6 uur zon per dag
• HS: halfschaduw, rond 4 uur zon per dag
• S: schaduw, tot 2 uur zon per dag
• 50-70: hoogte
• Dr: bestand tegen droogte
• Vo: vochtige standplaats vereist
• In: inheems, dus een boost voor de biodiversiteit in je tuin

#1 Appelbes - Aronia 

HS/Z - 150-200 - Rode herfstkleur

Het is (hopelijk) algemeen bekend dat de doorsnee Vlaamse tuin te weinig bomen en struiken bevat om kringlopen te sluiten. De appelbes vind ik een grote aanwinst voor zelfs de kleinste stadstuin. Zijn spectaculaire wijnrode herfstverkleuring is de reden waarom hij deze lijst aanvoert. Een echte eyecatcher op het moment dat kleuren in de tuin lijken te verdampen. 

Maar de appelbes heeft nog andere troeven: witte bloemen in de lente en zwarte bessen aan het eind van de zomer. Die bessen zijn niet alleen eetbaar, maar worden zelfs beschouwd als een 'superfood' omwille van de vele antioxidanten die ze bevatten. Rauw zijn ze niet lekker, maar wel verwerkt als confituur, likeur, sap, thee, of gedroogd als topping bij yoghurt of muesli. 

Ik maak er confituur van samen met appel, citroensap, kaneel, kruidnagel, wat water en hetzelfde gewicht aan gewone suiker. Alles zonder de suiker 10 minuten koken, vervolgens de suiker toevoegen en nog 4 minuten koken. Appelbessen bevatten van nature genoeg pectine om de confituur voldoende te laten opstijven zonder speciale geleisuiker. 

Er zijn verschillende soorten en gekweekte varianten van het struikje in de handel, zoals Aronia melanocarpa x prunifolia 'Hugin' en Aronia prunifolia 'Viking'. 

#2 Bloedzuring - Rumex sanguineus

Z/HS - 50

Ik ben doorgaans geen fan van zuring, maar voor bloedzuring maak ik een uitzondering. Het is niet alleen spectaculair mooi, maar ook gemakkelijk te kweken en aangenaam van smaak, merkelijk minder zuur dan de andere zuringsoorten. 

De bloedrood generfde frisgroene blaadjes stelen de show in je tuin én in een salade. Pluk daarvoor de jonge blaadjes omdat de oudere wat taai worden. Zelfs tijdens een groot deel van de winter kan je blijven plukken. Je eet er best geen heel grote hoeveelheden van. 

De plant is kortlevend, zo'n 3 à 4 jaar, maar als je hem zaad laat vormen, zaait hij zich vanzelf overvloedig uit. De rode zaadpluimen in de zomer zijn trouwens ook decoratief. 

#3 Bontbladig eeuwig moes - Brassica oleracea var. ramosa 'Variegata'

HS/Z - 60 - Vo - Wintergroen

Heerlijk die Nederlandse namen van de 'Brassica oleracea var. ramosa': eeuwig moes of oudewijvenkool. De egaal groene die je op de foto hierboven ziet, heeft de meest verfijnde smaak, maar de bontbladige ('Variegata') ziet er het leukst uit. De blaadjes hebben dan een geelwitte rand. Eeuwig moes is wintergroen dus zelfs in de winter kan je knapperige blaadjes plukken voor de salade of de soep. 

Helaas, zelfs het eeuwig moes heeft niet het eeuwige leven. Zoals de meeste kolen heeft hij last van plagen als slakken, rupsen, meeldauw en witte vlieg. Zonder bescherming ben ik hem zo kwijtgeraakt in m'n tuin. Of stond hij misschien niet op de juiste plek? Ooit probeer ik het zeker opnieuw. 

Eeuwig moes is gemakkelijk te vermeerderen door stekken. Misschien leeft hij op die manier toch voor altijd voort? 

#4 Bronzen wilde venkel - Foeniculum vulgare 'Purpureum'

Z - 150-200 - Dr 

De wilde venkel maakt geen knol zoals de venkel die je in de supermarkt koopt. Maar het superfijne, pluimachtige blad heeft wel dezelfde anijssmaak. Ook de bloemen en de zaden van de wilde venkel zijn eetbaar. De zaden kan je drogen en gebruiken als smaakmaker in tomatensoep of als thee. Vroeger werd venkelthee als middeltje tegen buikkrampen gebruikt voor baby's en door vrouwen die borstvoeding geven, maar dat wordt tegenwoordig toch afgeraden. 

Is de gewone wilde venkel al een prachtige verschijning in je tuin, dan heeft de bronzen variant met zijn donkere pluimen nóg meer panache. 

#5 Chocoladerank - Akebia quinata

HS/Z - 5-10m - Vo

In het Nederlands is de Akebia quinata gekend als chocoladerank, schijnaugurk of chocoladewingerd. Het is een klimplant met mooie handvormige, vijfdelige bladeren met eironde deelblaadjes. Ze zijn frisgroen tot blauwgroen gekleurd. In de lente verschijnen opvallende chocoladekleurige bloemen die sterk ruiken naar vanille met iets van nootmuskaat. In september-oktober draagt de chocoladerank augurkvormige, violetpaarse vruchten die spontaan openbarsten en dan het witte vruchtvlees met zwarte zaden tonen. Het eetbare vruchtvlees heeft de textuur van lychee, maar smaakt zachter, zoals meloen of peer. De zwarte zaden zijn erg bitter als ze stukgebeten worden en kunnen daarom het beste geheel doorgeslikt ofwel uitgespuwd worden, zoals druiven. 

#6 Gele kornoelje - Cornus mas 

Z/HS/S - tot 8m - In

Werkelijk alles is sierlijk aan deze inheemse kleine boom of grote struik: de gele bloemen in februari-maart nog voor de bladeren verschijnen, de schors, de glanzende rode vruchten en de oranjerode herfstverkleuring. 

De vruchten met pit zijn eetbaar voor mens en dier. Ze smaken licht zuur en worden zoeter als ze na het oogsten nog even kunnen narijpen. Je kan ze vers eten of verwerken tot confituur, gelei, sap, likeur of wijn. De onrijpe vruchten kan je zelfs inmaken als olijven! In het Midden-Oosten worden de harde pitten gebruikt als gebedskralen. 

Voor nog meer sier bestaan er gekweekte varianten met gele bladeren (Cornus mas 'Aurea') en witbonte (Cornus mas 'Variegata'). 

#7 Gewoon duizendblad - Achillea millefolium

Z - 10-50 - Dr - In

Een aardig, inheems bodembedekkertje met een fijn geveerd blad. De wilde variant heeft witte bloemen, maar tegenwoordig zijn er in de handel ook varianten te krijgen met gele, rode of oranje bloemen. De jonge blaadjes kan je rauw of gekookt eten. Duizendblad heeft de neiging om wat te woekeren, dus je moet goed bezinnen waar in je tuin je dat ok vindt. 

#8 Hemelsleutel - Sedum telephium 

Z - 25-60 - Dr - In

Sedums zijn vetplanten die bij ons winterhard zijn. Er zijn verschillende soorten. De hele lage worden gebruikt als bodembedekker en voor

groendaken, zoals muurpeper (S. acre) en wit vetkruid (S. album).  Daarnaast zijn er middelhoge en hoge soorten. Een van de hoge soorten is een populaire tuinplant: de inheemse hemelsleutel (Sedum telephium). De grijsgroene dikke blaadjes zijn het hele jaar door decoratief en in de late zomer komen daar nog de donkerroze bloemen bij. 

Weinig mensen weten dat alle sedums gewoon eetbaar zijn! Vooral de hemelsleutel is een aanrader omdat de blaadjes wat groter zijn en de smaak eerder neutraal. De kleinere sedums kunnen behoorlijk pittig zijn. Sedum acre heet niet voor niets 'muurpeper'. 

#9 Hosta - Hosta

Standplaats afhankelijk van de soort

Er zijn honderden soorten hosta's die gecultiveerd en geplant worden omwille van hun decoratieve blad. Weinig tuiniers met hosta's weten dat de plant ook eetbaar is. De bloemen kan je rauw eten in een salade of verwerken als tempura. Ze hebben een licht zoete smaak. De jonge scheuten kan je oogsten en klaarmaken als asperges. Pluk er niet te veel van omdat je anders het risico loopt dat de plant het niet overleeft. 

#10 Kleine pimpernel - Sanguisorba minor

Z/HS - 15-60 - Dr - In

De geveerde bladeren met 9 tot 25 ovale deelblaadjes per stengel met gezaagde rand zijn zonder meer charmant. Er bestaat een kleine en een grote pimpernel (S. officinalis) die beide inheems en eetbaar zijn. De smaak heeft iets van komkommer en walnoten. De kleine is het lekkerst, de grote het mooist met hoge wijnrode aren. De grote pimpernel heeft een vochtige standplaats nodig. De kleine kan redelijk goed tegen droogte. Van de grote pimpernel kan je alleen de jonge blaadjes eten, de oudere zijn te taai. Je zal dus een moeilijke keuze moeten maken of ze allebei aanplanten natuurlijk. 

#11 Kruipend zenegroen - Ajuga reptans 'Atropurpurea'

HS - 5-15 - Vo - In

Inheems bodembedekkertje dat ideaal is om in de border onder struiken of bomen te laten groeien. Het vormt uiteindelijk een dicht tapijt dat de bodem beschermt en onkruidgroei tegengaat. Er zijn gekweekte varianten in de handel met interessant blad, zoals 'Atropurpurea' met zwartpaarse bladeren en de bontbladige groen-witte 'Variegata'. De jonge blaadjes kan je rauw of gekookt als spinazie eten. 

#12 Paarse asperge - Asparagus officinalis var. ‘Purple Passion’ 

Z - 60-150 - In

De meeste asperges, zoals de bekende 'Vlaamse' witte asperges, kan je maar beter in de moestuin kweken omdat je ze moet aanaarden. Dat is in de siertuin niet handig en ook niet mooi. De paarse asperge (Asparagus officinalis var. ‘Purple Passion’) is een uitzondering, net als de wilde asperge (Asparagus officinalis var. ‘Maritimus’) en de groene asperge (Asparagus officinalis var. ‘Mary Washington’). Die kan je allemaal gewoon laten groeien waar ze staan. Als je kan kiezen, dan hebben de donkere scheuten van de paarse asperge toch nog iets meer punch, niet? Het blad blijft helaas niet purper, maar wordt gewoon groen zoals van alle asperges. Al staan de fijne transparante pluimen helemaal niet mis als vulling in de zonneborder. 

#13 Roomse kervel - Myrrhis odorata

S/HS - 60-120

De varenachtige bladeren van de roomse kervel ruiken en smaken naar anijs. Het is een snelle groeier waarvan je veel blad kan oogsten voor gebruik in de keuken of om te mulchen. De bladeren zijn iets behaard, vooral het oudere blad, waardoor ze rauw in een salade niet door iedereen gewaardeerd worden. Gekookt in soep of stoofpotten kan je met roomse kervel alle kanten uit. De beharing is waarschijnlijk de reden dat slakken de plant geheel links laten liggen. Elk nadeel heeft zijn voordeel. Behalve het blad zijn ook de witte schermbloemen erg decoratief en lokken veel insecten naar je tuin. 

#14 Tongvaren - Asplenium scolopendrium

S - 60 - Vo - In

Anders dan andere varens heeft de tongvaren niet-ingesneden bladeren. In de Ardennen kom je hem vaak tegen in het wild. In Vlaanderen is hij vrij zeldzaam, al zie je hem soms in de stad op muren langs de waterkant of bij keldergaten en rioolputten. Heb je in je tuin een permanent vochtige plek in de schaduw, dan heb je een ideale omgeving om tongvarens te kweken. De jonge scheuten kan je rauw eten. Ze zijn knapperig en hebben de verrassende nasmaak van groene mango. 

#15 Vlier - Sambucus nigra 'Black Beauty'

Z/HS - 4-8m - In

Vlier is een inheemse grote struik of kleine boom die snel groeit en eerder kortlevend is. Je vindt hem van nature in bosranden. Als hij bloeit, ruik je hem voor je hem ziet. Het is een echte aanwinst in de tuin. Behalve verkoelende schaduw, levert hij bladeren en takken ('bruin materiaal') die ideaal zijn om te mulchen en te composteren. Van de bloesems en de bessen maak je eenvoudig heerlijke siroop. 

Van de gewone, inheemse vlier is de ruwe schors interessanter dan het blad. Maar er bestaan ook gekweekte varianten met meer opvallende bladeren 

• donkerpaars blad: 'Black Beauty', 'Black Lace', 'Black Tower', 'Guincho Purple'
• grote bladeren met gele randen: 'Madonna'
• witgemarmerd blad: 'Pulverulenta'
• blad met lichtgele randen die wit worden in de schaduw: 'Variegata'

#16 Zeekool - Crambe maritima

Z - 30-80 - In

Voor mij spant zeekool de kroon wat de spektakelwaarde van het blad betreft. De grote, dikke, leerachtige bladeren zijn grijsblauw, waarbij het jonge blad vaak nog een roodpaarse schijn heeft. De bladranden zijn prachtig gekruld. Het is een mooie mindfulnessoefening om even zo'n bladrand te volgen met je aandacht. 

Zoals de naam al suggereert, is het een typische kustplant. Je vindt hem op het hoogstrand, in de duinen en zelfs in de voegen van de zeedijk. Aan de overkant van het kanaal in Dover zijn er hele kolonies zeekool tussen de krijtrotsen en de zee. 

Van zeekool eet je de gestoofde jonge scheuten en bloemstengels. Ze hebben een delicate smaak die aan artisjok doet denken. Ook kan je de jonge scheuten bleken door er in februari een donkere pot of emmer over te zetten. Je oogst vervolgens de witgele scheuten als ze zo'n 20 cm zijn. Daarna laat je de plant zonder emmer gewoon opnieuw uitlopen. De grote bladeren zijn helaas niet zo lekker, maar dat heeft dan weer als grote voordeel dat slakken ze ook niet lusten, in tegenstellen tot alle andere kolen. 

#17 Zoutmelde - Atriplex halimus

Z - 50-100

Terwijl de meeste meldesoorten eenjarig zijn, vormt deze een doorlevend, verhoutend en wintergroen struikje. Het heeft een mooi zilverkleurig blad dat lichtjes zout smaakt. 

In de Bijbel wordt zoutmelde (waarschijnlijk) genoemd in Job 30,4 waar er sprake is van armoezaaiers die aan wildpluk doen: 'Ze stropen de wildernis af naar eten, scharrelen wat op in de lege woestijn, plukken melde en wilde bladeren en eten wortels van de brem.' Dit zoutminnende plantje groeit inderdaad in de Jordaanvallei, in de Negev-woestijn en bij de dode zee en werd daar in nood gegeten door woestijnbewoners en volgens de Joodse traditie ook door het volk Israël tijdens de doortocht door de woestijn. 

Bij ons is zeemelde matig winterhard (tot -10°C) en kan tijdens strenge winters wat bescherming gebruiken. 

Meer weten

Pascal Garbe, Didier Willery. De eetbare siertuin. Noordboek, 2022, ISBN 9789056158705, 318 pagina's. Bib - Bestellen

Ontdek meer over tuinieren