Wat we van planten kunnen leren voor onze mentale gezondheid

'Leer van de lelies op het veld hoe ze groeien,' is een van de verrassende levenslessen van Jezus. Wat mooi! Van planten kunnen we leren hoe te leven.

Sim D'Hertefelt

Heb je tuinvragen of tips voor onze tuinrubriek? Stuur ze naar onze tuinredacteur via sim.dhertefelt@otheo.be.

Het is de moeite waard om even de context van het citaat te lezen in het Evangelie volgens Matteüs hoofdstuk 6 verzen 24-34. Maar dat kan je gerust ook doen na het lezen van dit stukje.

Morele clou

Vaak zijn we ongeduldige lezers. We zoeken snel naar de morele clou van het verhaal om dan de rest te mogen vergeten. Of er komt snel een oordeel in ons op: het gezegde staat ons aan of net tegen, we hopen iets nieuws te horen of we denken been there, done that. Laten we dus maar beginnen met de morele clou, dan hebben we dat gehad en kunnen we verder kijken.

Maak je toch niet zoveel zorgen, zegt Jezus.

Ik zie het hem zo zeggen. Ook vandaag! Het is duidelijk dat gebukt gaan onder zorgen een menselijke kwaal van alle tijden is. Sta er even bij stil hoeveel van je mentale energie van een hele dag uitgaat naar allerlei zorgen. Misschien zelfs op dit moment. Dat opmerken en erkennen is al een belangrijke stap naar genezing.

De tweede stap die we kunnen zetten, is een onderscheid maken tussen uiterlijke en innerlijke zaken, tussen het materiële en het spirituele, tussen het oppervlakkige en de kern van ons leven, tussen bijkomstigheden en het essentiële. De levensles die Jezus ons op het hart drukt is:

Laat materiële zorgen en gedachten over je levensomstandigheden niet alle innerlijke ruimte overwoekeren.

Ook dat is typisch menselijk en van alle tijden. We worden zozeer opgeslorpt door materiële zorgen dat er voor spirituele ervaring nog weinig tijd en energie overblijft. We zijn geneigd om het materiële belangrijk te noemen en het spirituele bijkomstig.

Dat is wel vreemd! Je zou denken dat onze materiële welstand net meer ruimte creëert voor spiritualiteit. Maar dat is niet echt zo. Onze materiële behoeften worden gewoon ingewikkelder en duurder.

De remedie van Jezus is radicaal: zorg eerst voor je spirituele noden, dat is het essentiële, dan zullen de uiterlijke omstandigheden wel volgen, die zijn bijkomstig. Dat is de morele pointe.

Maar wie op dit punt afhaakt omdat hij denkt dat wist ik al of dat is voer voor dromers, die mist het beste deel. Want niet het weten of oordelen zal ons bevrijden van onze zorgen.

Het gaat er niet om te weten wat de clou is, maar om te ervaren dat het zo is en ernaar te leven.

Hoe we daartoe komen? Door opnieuw naar de lelies van het veld te gaan, te kijken en te luisteren naar wat ze ons te vertellen hebben.

– tekst gaat verder onder de foto –

Lelietje-van-dalen - Convallaria majalis © CC Peganum via Flickr

Wil de echte lelie van het veld opstaan?

Welke bloemen bedoelde Jezus eigenlijk toen hij sprak over de lelies van het veld? Vermoedelijk niet de botanische geslachten lelie (Lilium) of daglelie (Hemerocallis).

Mogelijk gaat het over de tuinanemoon (Anemone coronaria) die van nature groeit in Israël/Palestina.

Zoals bij ons de bosanemoon (Anemonoides nemorosa) spontaan en soms weelderig voorkomt als onderbegroeiing in onze bossen. In mijn tuin groeit uitbundig het lelietje-van-dalen of meiklokje (Convallaria majalis) dat ik graag associeer met de oproep van Jezus om me geen zorgen te maken.

Eigenlijk mag elk spontaan en wat woekerend plantje dat uitbundig groeit en bloeit zonder veel menselijke inspanning je aan de lelies van het veld herinneren: madeliefjes en paardenbloemen in je gazon, kamille en klaprozen langs een akker, jakobskruiskruid en dagkoekoeksbloemen in de wegberm, enzovoort.

Hoe we van planten kunnen leren

Belangrijker dan achterhalen welke bloem Jezus precies bedoelde, is dat we zijn advies opvolgen om uit ons malende hoofd te treden en te kijken. Gewoon kijken. Dat is een van de manieren waarop we kunnen leren van planten en beginnen om onze mentale gezondheid te herwinnen.

Neem de tijd om stil te staan en te kijken. Verplaats je aandacht van je gedachten naar je zintuigen. Kijk, voel, ruik, pluk (in je tuin, niet in de natuur), proef (als je weet dat de plant niet giftig is). Let op de details. Kniel als dat nodig is. Hoe staan de blaadjes aan de steel, hoe vertakt het plantje zich, hoe zijn de bloemetjes gevormd, waar groeit het, waar niet, op welke bodem, welke planten groeien in de buurt, hoe verhouden ze zich tot elkaar? Het plantje tekenen kan helpen om er wat langere tijd bij door te brengen en de vormen echt in je op te nemen.
Leer iets bij over de plant. Maak een foto en identificeer de plant met de app ObsIdentify. Zoek er eens wat meer over op. Is het inheems, waar komt het zoal voor, hoe plant het zich voort, welke insecten leven ervan, wanneer bloeit het, is het eenjarig, tweejarig of meerjarig? Een goed startpunt zijn websites als Ecopedia en Flora van Nederland. Planten zijn nooit abstract, zoals onze gedachten. Ze zijn concreet. Elke soort heeft zijn eigen kenmerken en karakter. Onze kennis vergroten, vermindert het mysterie niet. Integendeel, kennis vergroot ons raakvlak met het mysterie en kan onze verwondering voeden.
Laat wat plantjes in je tuin verwilderen. Tuiniers zeggen wel eens dat je een plantje pas echt goed kent als je het kan kweken. Daar is iets van aan. Je weet dan wat het nodig heeft en hoe je het kan vermeerderen. Nog een stapje verder is dat je een plantje zichzelf laat vermeerderen en laat kiezen op welke plaats het zich wil vestigen in je tuin. Soorten die zichzelf uitzaaien of zich door uitlopers verspreiden zijn daarvoor geschikt. Ook kan je hier en daar in je tuin wat spontane planten (onkruiden) laten staan.
Ervaar je verwantschap met bepaalde planten. Omdat planten net als mensen een eigen karakter hebben, spreekt het voor zich dat sommige planten je meer liggen dan andere. Sommige zullen je spontaan als sympathiek overkomen, andere als antipathiek. Tot welke planten voor je je aangetrokken? Omwille van welke eigenschap zou dat kunnen zijn? Is dat omdat je zelf zo bent of misschien omdat je graag wat meer van die eigenschap zou bezitten? Neem de innerlijke aantrekkingskracht ernstig en probeer ze precies te benoemen. Zo heb ik een voorliefde voor zwartmoeskervel omdat die nogal tegendraads is (net als ik) en voor mos omdat die zoveel duisternis kan verdragen (wat ik graag wat beter zou kunnen).
Ontdek de symbolische betekenis van planten. Welke innerlijke betekenis je een plant toekent, hangt deels af van je persoonlijke ervaring en interpretatie. Tegelijk zal je ontdekken dat bepaalde verbanden tussen planten en betekenissen in het collectieve geheugen gegrift staan, als religieus symbool, in mythes en legendes, of als volksgebruik.

– tekst gaat verder onder de foto –