Laten we leren van Zacheüs - paus Franciscus [catechese]

We gaan verder met het beschouwen van de ontmoetingen van Jezus met enkele persoonlijkheden uit het Evangelie. Vandaag wil ik stilstaan bij de figuur van Zacheüs. Een gebeuren dat mij bijzonder ter harte gaat omdat het een bijzondere plaats heeft in mijn spirituele weg.

Het Evangelie van Lucas stelt ons Zacheüs voor als iemand die zichzelf beschouwt als onoverkomelijk verloren. Misschien voelen ook wij ons soms zo: zonder hoop. Zacheüs zal ontdekken dat de Heer hem reeds zocht. 

Jezus is inderdaad afgedaald naar Jericho, een stad onder het zeepijl, beschouwd als een beeld van woestenij, waar Jezus die mensen wil zoeken die zich verloren voelen. En in werkelijkheid blijft de verrezen Heer afdalen in de hedendaagse woestenijen, plaatsen van oorlog, vol pijn van onschuldigen, in de harten van moeders die hun kinderen zien sterven, door de honger der armen.

In zekere zin heeft Zacheüs zichzelf verloren, wellicht heeft hij verkeerde keuzen gemaakt ofwel is hij door de loop van het leven terecht gekomen in toerstanden waaruit hij slechts met grote moeite kan loskomen. Lucas besteedt uitvoerige zorg aan het beschrijven van de kenmerken van deze man: hij is niet slechts een publieke ambtenaar, dat wil zeggen iemand die bij de eigen medeburgers belastingen ophaalt ten gunste van de Romeinse bezetters. Hij is bovendien nog het hoofd van die ambtenaren dat wil zoveel zeggen als dat zijn zonde vermenigvuldigd wordt. Lucas voegt er verder aan toe dat Zacheüs rijk is en laat zo verstaan dat Zacheüs op kosten van anderen zich verrijkt heeft door van zijn ambt misbruik te maken. Dat alles heeft gevolgen: Zacheüs voelt zich waarschijnlijk uitgesloten, veracht door de anderen. Wanneer hij verneemt dat Jezus naar de stad komt voelt hij het verlangen Hem te zien. Een ontmoeting durft hij zich niet inbeelden, hij vindt het voldoende Hem van op afstand te zien. Onze verlangens stoten ook op hinderpalen en gaan niet vanzelf in vervulling. Zacheüs is klein van gestalte! Dat is de werkelijkheid. Wij hebben beperkingen waarmee we rekening dienen te houden. En dan zijn er nog de anderen die ons soms niet helpen: de massa verhindert Zacheüs Jezus te zien. Misschien is het een vorm van weerwraak.

Maar wie een sterk verlangen heeft, raakt niet ontmoedigd. Men vindt wel een oplossing. Men moet zich echter niet schamen. Men heeft nood aan wat kinderlijke eenvoud en zich niet veel laten leiden door het eigen zelfbeeld. Hij klimt in een boom. Dat zou een goed observatiepunt zijn, zien zonder gezien te worden, verborgen in het lover.

Maar met de Heer gebeurt steeds het onvoorziene: wanneer Jezus naderbij komt, kijkt Hij omhoog. Zacheüs voelt zich ontdekt en verwacht waarschijnlijk een publiek verwijt. Misschien hebben de omstaanders dat ook verwacht, maar men wordt ontgoocheld. Jezus vraagt Zacheüs meteen af te dalen, enigszins verbaasd hem in de boom aan te treffen, en zegt: “Vandaag moet Ik in uw huis te gast zijn” (Lc 19,5). God kan niet langs komen zonder te zoeken naar wie verloren is.

Lucas legt nadruk op de vreugde in het hart van Zacheüs. Het is de vreugde van wie zich gezien voelt, herkend en vooral: vergeven. De blik van Jezus is geen verwijt, maar medelijden. Dat medelijden kunnen we soms moeilijk aanvaarden, vooral wanneer God vergiffenis schenkt aan hen die volgens ons het niet verdienen. Wij morren omdat wij aan Gods liefde grenzen willen stellen.

Thuis, na Jezus’ woorden van vergeving gehoord te hebben, staat Zacheüs op, een soort verrijzenis uit zijn staat van dood. Hij staat op om een inzet op zich te nemen: het viervoud teruggeven van wat hij gestolen heeft. Het gaat niet om een te betalen prijs. De vergiffenis van God is kosteloos, maar het gaat om het verlangen Hem na te volgen door Wie hij zich geliefd weet. Zacheüs doet een belofte waartoe hij niet gehouden was, maar hij doet het omdat hij verstaat dat dit de wijze van liefhebben is. En hij doet het door gelijktijdige toepassing van zowel de Romeinse wetgeving op diefstal als de rabbijnse op herstel. Zacheüs is dus niet slechts een man van verlangen, maar ook iemand die concrete stappen zet. Zijn opzet is niet algemeen of abstract, maar gaat uit van zijn geschiedenis. Hij heeft zijn leven overschouwd en het punt gevonden vanwaar met zijn verandering te beginnen.

Geliefde broeders en zusters, laten we van Zacheüs leren de hoop niet te verliezen, ook niet wanner we ons uitgesloten voelen of niet bij machte om te veranderen. Laten we ons verlangen koesteren om Jezus te zien en vooral, laten we ons raken door de barmhartigheid van God die ons steeds komt zoeken, in welke situatie wij ons ook verloren hebben.

Vertaald uit het Italiaans door Marcel De Pauw msc