Synode over synodaliteit, 18 kernbegrippen helder uitgelegd
Charisma’s | Consensus | Diocesane fase | Doopsel en vormsel | Gemeenschap |
Gezag en hiërarchie | Instrumentum laboris (werkdocument) | Kerk | Luisteren |
Missie | Onderscheiding | Participatie | Sensus fidei | Synode over synodaliteit |
Tekenen van de tijd | Tweede Vaticaans Concilie | Volk van God | Vrijmoedigheid
Charisma's
Met charisma bedoelt de kerk niet zozeer de uitstraling van iemand, maar wel zijn gave, zoals in dit Bijbelfragment (1 Korinthiërs 12): Aan de een wordt door de Geest het verkondigen van wijsheid geschonken, aan de ander door diezelfde Geest het overdragen van kennis; de een ontvangt van de Geest een groot geloof, de ander de gave om te genezen. En weer anderen de kracht om wonderen te verrichten, om te profeteren, om te onderscheiden wat wel en wat niet van de Geest afkomstig is…
Het priesterambt is maar een van de vele charisma’s in de kerk en al te vaak raken andere charisma’s ondergesneeuwd. De synode wil die naar boven halen vanuit het besef dat de Geest zijn gaven vrij uitdeelt aan iedereen, altijd in termen van wederzijdse onderwerping en dienstbaarheid, want de hoogste gave, die alles op elkaar afstemt, is de liefde.
> Lees: Bijbel van A tot Z: C van charisma
Consensus
In de context van het synodaal proces betekent consensus niet: het behalen van uniformiteit of een democratische meerderheid. Wel verwijst het naar het proces van luisteren om te onderscheiden waartoe God ons roept. Na zelf goed geluisterd te hebben, is het aan de paus om de gemeenschappelijke weg concreet te bepalen.
Diocesane fase
De eerste fase van het wereldwijde synodale proces gebeurt in de bisdommen. Dat is de diocesane fase. Bedoeling is dat in kleine lokale groepen (parochies, verenigingen, scholen en zo meer) uitgewisseld wordt over een aantal vragen. Daarvan worden verslagen ingediend bij het bisdom.
Op het einde van deze fase wordt één overkoepelend verslag opgemaakt voor het hele bisdom. Dat gaat naar Rome. Op basis van alle verslagen uit alle bisdommen wordt een werkdocument opgesteld als vertrekpunt voor de bisschoppensynode in Rome.
Doopsel en vormsel
Het doopsel is de fundamentele identiteit van alle gelovigen, welke plek ze ook innemen in de kerkelijke hiërarchie. Op grond daarvan is iedere christen mee verantwoordelijk voor de kerk. Door het vormsel ontvangen de gelovigen de volheid van de gaven van de heilige Geest en zijn ze dus toegerust voor de zending die hen bij het doopsel is toevertrouwd.
Gemeenschap
De synode over synodaliteit kreeg als ondertitel mee: participatie, missie en gemeenschap. Dat laatste is een belangrijk woord dat eenheid uitdrukt. Het Latijn gebruikt hier het woord communio. De letterlijke vertaling - communie - gebruiken we voor de eucharistie, maar betekent hetzelfde: gemeenschap.
Synodaliteit – begrepen als samen nadenken en tot inzicht komen – is een levende uitdrukking van de katholiciteit van de Kerk als gemeenschap. En met die katholiciteit bedoelen we dan weer dat het geloof gedeeld wordt door alle leden van het Volk van God en dat het open staat voor alle mensen en alle volkeren.
> Lees in de rubriek Vraagbaak: Wat betekent de term 'katholiek'?
Gezag en hiërarchie
Als het Nieuwe Testament het heeft over de macht die Jezus van de Vader heeft ontvangen, dan gaat het over het verlenen van de genade om mensen tot kinderen van God te maken. Door het doopsel heeft ieder lid van het volk van God deel aan dit gezag. Daarom mag er geen afstand zijn tussen de gemeenschap en haar priesters, al is er wel een onderscheid tussen de taken (alles in de wederkerigheid van de gemeenschap).
Het besluitvormingsproces van een synode is een gezamenlijke oefening maar de uiteindelijke besluitvorming is de bevoegdheid van de bisschop, die borg staat voor apostoliciteit en katholiciteit. Uitwerken is een synodale taak; beslissen is een ministeriële verantwoordelijkheid.
Een correct synodaal proces draagt bij tot een betere, dus persoonlijke en collegiale uitoefening van gezag.
Instrumentum Laboris (werkdocument)
Het Instrumentum Laboris is het werkdocument dat als basis dient voor het synodaal proces. Het wordt gepubliceerd door het Secretariaat-Generaal van de Bisschoppensynode. De synode over synodaliteit verloopt in diverse fases. Voor elke fase werd een nieuw werkdocument gemaakt, op basis van verslagen van lokale Kerkgemeenschappen en werkgroepen.
> Lees het werkdocument voor de tweede sessie van de Synode over synodaliteit, oktober 2024.
Kerk
Het ecclesiologisch perspectief van Vaticanum II overnemend, schetst paus Franciscus het beeld van een synodale Kerk als een omgekeerde piramide die bestaat uit het Volk van God en het College van Bisschoppen, waarvan een van de leden, de opvolger van Petrus, een specifiek ambt van eenheid heeft. Hier ligt de top onder de basis.
> Ontdek: Volg Concilie, het Tweede Vaticaans Concilie herbeleven van dag tot dag en ook Bijbel van A tot Z: K van Kerk.
Luisteren
Een synodale Kerk is een Kerk die luistert, stelt paus Franciscus: Het gelovige volk, het bisschoppencollege, de bisschop van Rome: allen luisteren naar elkaar; en allen luisteren naar de Heilige Geest.
Synodale dialoog vereist moed, zowel in het spreken als in het luisteren.
Het gaat er niet om een debat aan te gaan waarin de ene spreker probeert de anderen te overtroeven of hun standpunten bruut weerlegt, maar om uit te drukken wat de heilige Geest lijkt te suggereren en tegelijkertijd open te staan voor aanvaarding van wat dezelfde Geest suggereert in de standpunten van anderen.
Missie
Het Conciliedocument Lumen Gentium stelt de heroprichting van de synodaliteit voor. Het schetst de aard en zending (missie) van de Kerk als Volk van God op pelgrimstocht door de geschiedenis naar het hemelse vaderland. Al haar leden worden door het doopsel met dezelfde waardigheid als kinderen van God bekleed en met dezelfde zending belast.
Die zending of missie houdt in: leven vanuit het geloof in openheid naar iedere mens zonder onderscheid.
Onderscheiding
Het synodale proces veronderstelt dat deelnemers luisteren naar elkaar om te onderscheiden wat God tegen ieder zegt. Eigenlijk is onderscheiding een manier van leven, om de leiding van de Heilige Geest te volgen.
Samen onderscheiden, helpt om bloeiende en veerkrachtige gemeenschappen op te bouwen. Het is een genade van God, maar kan niet zonder onze eigen betrokkenheid op eenvoudige manieren: gebed, bezinning, aandacht voor iemands innerlijke gesteldheid, luisteren en met elkaar praten op een authentieke en gastvrije manier.
Participatie
Een synodale Kerk is een Kerk waar niemand uitgesloten wordt van participatie of verantwoordelijkheid. Die deelname is gebaseerd op het feit dat alle gelovigen geroepen zijn om elkaar te dienen volgens hun gaven. Bij het formuleren van hun eigen beslissingen moeten de pastores dus aandachtig luisteren naar de meningen en ervaringen van de gelovigen.
Sensus fidei
Letterlijk vertaald: geloofsintuïtie. Elke gelovige kan vanuit een spreekwoordelijk zesde zintuig onderscheiden wat waarlijk van God is. Dat komt door de heilige Geest zelf die in hen werkt. Vanuit de Geest kunnen gelovigen de goddelijke werkelijkheid intuïtief begrijpen. Dit is de sleutel tot hun 'samen wandelen'.
Synode over synodaliteit
Synode betekent letterlijk: samen op weg. Als de kerk een synode houdt, bedoelt ze een programma van bijeenkomsten waarbij het hele Volk van God betrokken is om bepaalde vraagstukken te onderscheiden en de paus te helpen tot besluitvorming te komen.
Synodaliteit is niet zozeer een gebeurtenis, maar een proces en houding. Het is een actie van de Geest. Paus Franciscus verstaat dit als samen op weg gaan en elkaar begeleiden op de geestelijke weg om in verbondenheid met elkaar onze roeping tot zending te beleven.
Tekenen van de tijd
Het Tweede Vaticaans Concilie spreekt vaak over de tekenen van de tijd. Wat wordt daar precies mee bedoeld?
De Kerk voert haar zending niet uit in het luchtledige, maar in een concreet hier en nu. Daarom moet ze aandacht hebben voor de tekenen van de tijd, oftewel de realiteit en zorgen van de wereld. Die moet ze tegen het licht van het evangelie houden om te onderscheiden hoe God haar roept om ermee om te gaan. Alleen zo kan er een diepe solidariteit ontstaan tussen de Kerk en de mensheid. Niets wat echt menselijk is, vindt geen weerklank in het hart [van de volgelingen van Jezus]. (Gaudium et Spes, 1)
Tweede Vaticaans Concilie
Tussen 1962 en 1965 bracht het Tweede Vaticaans Concilie alle bisschoppen van de wereld bijeen om na te denken over de kerk in verhouding tot de wereld. Een van de beslissende keerpunten betrof de openheid voor dialoog met andersdenkenden en een vernieuwd inzicht in de aard van de Kerk, in het bijzonder als Volk van God.
In 1975 werd de bisschoppensynode ingesteld als een manier om de broederlijke en collegiale ervaring van het Tweede Vaticaans Concilie voort te zetten, om de tekenen van de tijd te blijven onderscheiden in elk nieuw tijdperk in een geest van communie en zending.
De Synode over synodaliteit is een moedige poging om de besluiten van het concilie verder door te voeren en echt werk te maken van participatie in de Kerk.
Volk van God
Wat bedoelt de paus wanneer hij zich richt tot het Volk van God? De term werd in documenten van het Tweede Vaticaans Concilie gebruikt om de kerkgemeenschap te omschrijven. Hij drukt uit dat de Kerk niet alleen een hiërarchische structuur is, maar een volk dat samen op pelgrimstocht is.
Ook de Bijbel spreekt over het Volk van God. Daar gaat het allereerst om Israël, door God uitverkoren als zíjn volk, met wie Hij zijn eerste verbond sloot.
In Jezus Christus is de toegang tot het Volk van God uitgebreid tot alle volken en naties.
De zending van de Kerk is het volk van God te verzamelen op haar hele reis door de geschiedenis met het oog op het Koninkrijk van God. In die zin is de Kerk het teken en instrument van de innige verbondenheid met God en de eenheid van het gehele menselijke geslacht (Lumen Gentium, 1). De Kerk staat ten dienste van de zending van Christus, de Goede Herder, die de hele mensheid in zich verenigt.
Vrijmoedigheid
De kerk spoort alle gelovigen aan om vrijmoedig te spreken. Dat woord verwijst naar het Pinksterverhaal. De heilige Geest verdreef de angst uit het hart van de leerlingen en gaf hen de moed om vrijuit het goede nieuws te verkondigen. De Geest biedt ons diezelfde vrijmoedigheid in het synodale Proces en in de evangelisatie.
Vrijmoedigheid bestaat uit vertrouwen, openhartigheid en de moed om God te vinden op nieuwe wegen en tot grotere eenheid te komen. Zo wordt het synodaal proces een bron van vreugde, katalysator van nieuw leven en de springplank voor een nieuwe fase van missionair engagement.
